سایت پزشکان بدون مرز دارو، درمان، بیماری، علمی
بررسي آمارهاي جهاني نشان مي‌دهد كه سالانه حدود ۴/۵ميليون نفر بر اثر آلودگي هوا جان خود را از دست
با افزايش آلودگي هوا پرندگان هم آسمان تهران را ترك كرده‌اند و پرندگان مهاجر و حتي گنجشك‌ها ديگر ميلي به وارد شدن به تهران را ندارند گفته مي‌شود در هيچ دوره‌اي از تاريخ تهران شمار پرندگان به اين اندازه كم نبوده است.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز به نقل از ایرنا ، پرندگان، پرواز بر فراز پاكي را انتخاب كرده‌اند و آنهايي هم كه مانده‌اند ميلي به آواز خواندن ندارند چون نغمه‌هايشان ديگر به گوش كسي نمي‌رسد. شايد هم مي‌خوانند و ما نمي‌شنويم.
صنعت مدرن امروز با توليد گازها و ذرات آلوده معلق در هوا فضايي براي نفس كشيدن باقي نمي‌گذارد و استشمام هواي پاك را كه همواره مايه شادماني زندگي بشر بوده، به آرزويي دست نيافتني تبديل مي‌كند.
آلودگي هوا همواره در شرايط بحراني منجر به مرگ و مير انسانها شده است. محاسبات انجام شده نشان مي‌دهد با توجه به جمعيت تهران، در شرايط بحران آلودگي هوا احتمال مرگ و مير سالانه پنج هزار نفر وجود دارد.
مشكل آلودگي هواي كلان شهرها عمدتا ناشي از حركت وسايل نقليه و كارخانجات صنعتي است كه اينها از آلاينده‌هاي ناشي از فعاليتهاي انسانها به شمار مي‌روند.
دكتر “منصور غياث‌الدين”، متخصص بهداشت هوا و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران مي‌گويد براساس تحقيقات انجام شده، شمار زيادي از پرندگان با افزايش آلودگي هوا، تهران را ترك كرده‌اند و پرندگان مهاجر به ويژه گنجشك‌هاي مهاجر ديگر وارد تهران نمي‌شوند.
وي افزود براساس بررسي‌هاي انجام شده از گونه‌هاي كم‌نظير دامنه‌هاي البرز همچون عقاب طلايي و هما سالهاست كه نمونه‌اي در تهران ديده نشده است.
اين متخصص در بهداشت هوا مي‌گويد، آلودگي هوا و سروصدا، دو عامل اصلي براي كاهش پرندگان بومي در تهران است كه اين روند با افزايش غلظت آلاينده‌هاي هوا تشديد مي‌شود.
وي گفت: با توجه به وضعيت آلودگي‌هوا در تهران و همچنين روند ساختمان سازي و شكل ساختمان‌هاي جديد، اين امر موجب شده است تا پرندگان حتي محل مناسبي براي توليد مثل و لانه‌گذاري درتهران نداشته باشند و در نتيجه جاي ديگري را با هواي پاكتر و سروصداي كمتر براي زندگي انتخاب كنند.
منابع آلودگي هوا
هر ماده‌اي در هوا كه براي سلامت و رفاه انسان و محيط زيست مضر باشد به عنوان آلاينده هوا تلقي مي‌شود و در تعريف علمي آن گفته مي‌شود: منظور از آلودگي هوا يعني افزايش ميزان گازهاي سمي و ذرات ريز جامد و مايع در هوا در غلظت‌هايي كه تهديدكننده سلامتي هستند.
دكتر غياث‌الدين متخصص بهداشت هوا در خصوص منابع مختلف آلودگي هوا مي‌گويد منابع آلودگي هوا در سه دسته اصلي منابع متحرك شامل انواع خودروها، منابع ثابت مثل نيروگاهها و صنايع و منابع تجاري و خانگي تقسيم‌بندي مي‌شوند.
حدود ۷۰تا ۷۵درصد آلودگي هواي تهران ناشي از وسايل نقليه است.
مهمترين آلاينده‌هاي هوا
“ذرات جامد” (،(particulate matterاين ذرات از سد دفاعي طبيعي بدن عبور مي‌كنند و به طور عمقي به ريه‌ها نفوذ كرده و باعث تشديد آسم و اختلال عملكرد ريوي مي‌شوند.
ذرات معلق موجود در هوا اگر غلظت آنها بالاتر از يك حد باشد باعث مرگ و مير خواهد شد.
به اينصورت كه اگر غلظت ذرات معلق به حدود ۳۵ميكروگرم در مترمكعب باشد ميزان مرگ و مير بالا مي‌رود كه با اين محاسبه سالانه در شهر تهران اگر غلظت ذرات جامد به اين ميزان ( ۳۵ميكروگرم) برسد احتمال مرگ و مير سه تا چهار هزار نفر وجود دارد.
يكي ديگر از آلاينده‌هايي كه سرطان زا هستند موادآلي يا هيدروكربن‌ها هستند كه در هر ۱۰۰هزار نفر اگر ميزان غلظت آلاينده ۳۵ميكروگرم باشد ۵۵ نفر مي‌ميرند.
مواد آلي احتمال سرطان زايي بيشتري دارند و عمده سرطان ناشي از آنها سرطان ريه است.
عامل تشديدكننده سرطان ريه در كنار عامل آلودگي هوا سيگار است بر اساس بررسي‌هاي انجام شده بين ميزان مرگ و مير سيگاري‌هايي كه در شهرهاي بزرگ و در معرض آلودگي‌هاي هوا زندگي مي‌كنند در مقايسه با سيگاري‌هايي كه به دور از اين آلودگي‌ها و در هواي پاك روستاها به سر مي‌برند بيشتر است.
اين متخصص در تشخيص آلودگي هوا مي‌گويد در دود سيگار حدود ۵۰نوع ماده سرطان زاي تاييد شده يا مشكوك به سرطان زايي وجود دارد كه غير از سرطان ريه منجر به بروز مشكلات ديگري همچون آب مرواريد، احتمال سقط جنين و يا تولد نوزاداني نارس و كم‌وزن مي‌شود.
“ازن”، اين گاز از واكنش‌هاي شيميايي در جو و تحت تاثير نور آفتاب توليد مي‌شود و محرك قوي سيستم تنفسي است.
دي اكسيد نيتروژن، منواكسيد كربن، سرب، دي اكسيد گوگرد، سولفات ها و سولفيدهيدروژن، آكرولئين Acroleinو ديوكسين از ديگر ذرات آلوده‌كننده هوا هستند.
آكرولئين باعث تشديد آسم و ديوكسين باعث تشديد اختلال در تكامل جنين و افزايش خطر سرطان مي‌شود.
شاخص آلودگي هوا
اگر شاخص آلودگي هوا را ۱۰۰فرض كنيم چنانچه غلظت آلاينده‌ها مطابق با ۱۰۰باشد هوا استاندارد و چنانچه غلظت آلاينده‌ها كمتر از اين ميزان باشد كيفيت هوا خوب يا متوسط است و اگر بالاتر از ۱۰۰باشد نشان‌دهنده افزايش غلظت آلاينده‌هاي هوا است.
شاخص آلودگي هوا بر اساس تقسيم بندي هوا بصورت هواي سالم، هواي ناسالم يا غير بهداشتي، هواي خيلي ناسالم و هواي خطرناك يا بحراني تعريف مي‌شود.
دكتر غياث‌الدين استاد دانشگاه علوم پزشكي تهران گفت سازمان‌هاي حفاظت محيط زيست، شاخص‌هاي كيفي هوا را با ۵نوع آلوده‌كننده هوا محاسبه مي‌كنند كه شامل ازن روي سطح زمين، منواكسيد كربن، دي اكسيد گوگرد، دي اكسيد نيتروژن و گرد و غبار است.
براي هر يك از اين موارد، سازمان‌هاي حفاظت محيط زيست، استانداردي را جهت حفظ سلامت تعريف كرده‌اند.
ميزان آلايندگي هر يك از اين آلاينده‌ها بر اساس اندازه‌گيري حدود ۱۱ تا ۱۳ايستگاه دائمي تعيين آلودگي هواي تهران صورت مي‌گيرد اين ايستگاهها بطور شبانه‌روزي آلودگي هوا را مورد سنجش قرار مي‌دهند.
اعداد و ارقامي كه در نتيجه اين سنجش‌ها حاصل مي‌شود تحت عنوان شاخص آلودگي هوا يا شاخص كيفيت هوا به كار برده مي‌شود.
عدد شاخص كيفيت هوا را با استفاده از فرمول‌هاي خاصي بدست مي‌آورند اگر اين عدد بين ۱۵۱تا ۲۰۰پي‌پي‌ام (يك ميلي ليتر آلودگي هوا در يك متر مكعب هوا) باشد هوا غير بهداشتي، صفر تا ۵۰هوا پاك و از ۵۱تا ۱۰۰متوسط است و اگر اين رقم بالاي ۳۰۰باشد آلودگي هوا خطرناك است و اگر از ۴۰۰ تجاوز كند شرايط بحران آلودگي هوا اعلام مي‌شود.
در چنين شرايطي بايد يك سري اقدامات را در جهت كاهش منابع آلودگي هوا مانند تعطيلي مدارس و يا تعطيل عمومي انجام شود كه به دنبال آن دود ناشي از استفاده از وسايل نقليه نيز كاهش مي‌يابد.
ماسك وسيله دفاعي در مقابل آلودگي هوا
استفاده از ماسك يكي از راههاي حفاظت از خود در برابر آلودگي هوا است ولي در استفاده از همين ماسك‌ها هم بايد نكاتي را رعايت كرد.
دبير انجمن آسم و آلرژي ايران در اين خصوص مي‌گويد ماسك‌هاي كاغذي به لحاظ اينكه آلاينده‌ها را از خود عبور مي‌دهند به هيچ وجه توصيه نمي‌شوند و بهتر است از ماسك‌هاي فيلتر دار و ماسكي كه دهان و بيني را بطور كامل پوشش دهد استفاده شود.
وي مي‌گويد ماسك‌ها بايد هر يك و نيم تا دو ساعت تعويض شوند با توجه به وجود ميكروبها در سطح آنها چنانچه مرتب تعويض نشوند خود منبعي از آلودگي مي‌شوند.
بررسي آمارهاي جهاني نشان مي‌دهد كه سالانه حدود ۴/۵ميليون نفر بر اثر آلودگي هوا جان خود را از دست مي‌دهند.
بخش عمده‌اي از مرگ و ميرها مربوط به آلودگي هوا در محيطهاي بسته از جمله اماكن مسكوني و به ويژه در مناطق روستايي كشورهاي جهان سوم رخ مي‌دهد.
كيفيت بد هوا در اتاق‌ها منجر به خستگي، عدم تمركز و عدم رضايت افراد مي‌شود، كه اغلب ناشي از تهويه نامناسب ساختمان است كه رابطه مستقيمي با غلظت CO2دارد، به همين خاطر در برخي سيستم‌ها كه از تهويه اتوماتيك استفاده مي‌كنند از غلظت CO2به عنوان معياري جهت تنظيم ميزان هواي تازه ورودي به سيستم استفاده مي‌شود.
تاثير آلاينده‌هاي هوا بر سلامت انسان
بطور طبيعي بعضي از آلاينده‌ها اثرات كوتاه مدت و گاها شديد دارند مثلا افزايش منواكسيدكربن افزايش سردرد و سرگيجه را در فضاهاي آزاد به دنبال دارد اما در داخل منزل و فضاهاي بسته منجر به مرگ هم خواهد شد.
منواكسيدكربن مانع رسيدن اكسيژن به قلب و مغز مي‌شود و باعث مرگ مي‌شود.
اين گاز هيچ رنگ و بويي ندارد به تدريج باعث مي‌شود فرد به خواب رود گاهي براي گرم كردن حمام از وسايل گرمازا استفاده مي‌شود كه كاري خطرناك است و به هيچ وجه نبايد در چنين فضاهايي از وسايل گرم‌كننده استفاده كرد.
استفاده از بخاري‌هاي گازي بدون دودكش نيز بسيار خطرناك است و به علت تجمع گاز منواكسيدكربن باعث ايجاد سردرد و سرگيجه و تهوع در فرد مي‌شود زماني كه دودكش باشد خود دودكش در تهويه هواي اتاق موثر است.
دبير انجمن آسم و آلرژي ايران نيز در خصوص تاثيرات آلودگي هوا بر سلامت مي‌گويد بطوركلي آلودگي هوا باعث تحريك مجاري هوايي و تشديد آسم مي‌شود.
دكتر “مسعود موحدي” گفت تماس درازمدت با آلودگي هوا و در معرض آلاينده‌هاي هوا بودن باعث برونشيت مزمن و اختلالات تنفسي مي‌شود.
به گفته دبير انجمن آسم و آلرژي ايران آلودگي هوا با گازهاي ناشي از سوخت موتورهاي ديزلي و صنايع سنگين در بروز سرطان ريه موثر است.
دكتر موحدي مي‌گويد كودكان و سالمندان دو گروهي هستند كه بيش از ساير افراد در معرض خطرات ناشي از آلودگي هوا قرار دارند.
كودكان به دلايلي نسبت به بزرگسالان بيشتر در معرض خطر آلودگي هوا قرار مي‌گيرند از جمله اين دلايل، كودكان و شيرخوارگان با سرعت بيشتري تنفس مي‌كنند و اين باعث تماس بيشتر با مواد آلوده‌كننده هوا مي‌شود.
كودكان بيشتر تنفس دهاني دارند كه به اين ترتيب فيلتر بيني كه قسمتي از آلودگي هوا را مي‌گيرد نمي‌تواند بطور موثر عمل كند.
آلودگي هوا باعث تحريك انسداد راههاي هوايي و تشديد آسم مي‌شود و بر رشد و نمو سيستم عصبي، تنفسي و ايمني و غدد داخلي تاثير مي‌گذارد كه اين امر مي‌تواند خطر سرطان را در سال‌هاي بعدي زندگي افزايش دهد.
تاثير آلودگي هوا در گوش و حلق و بيني
آلودگي هوا و آلاينده‌هاي موجود در هوايي كه تنفس مي‌كنيم مي‌توانند سبب گلودرد و سوزش گلو شوند سرب ناشي از بنزين‌هاي حاوي سرب سبب كاهش شنوايي مي‌شود.
دكتر “علي‌محمد اصغري” عضو جامعه جراحان گوش و حلق و بيني مي‌گويد اين نوع آسيب شنوايي با همراهي صداهاي بلند محيط مثل صداي ترافيك يا كارخانجات تاثير بيشتري بر كاهش شنوايي مي‌گذارد.
اين متخصص گوش و حلق و بيني اضافه كرد بعضي از آلاينده‌ها مي‌توانند سبب بروز سرطانهاي حنجره، بيني و سينوسها شود.
وي افزود بيشترين آسيبي كه آلايندهاي هوا بر انسان مي‌گذارند بر سيستم ريه و قلب انسان است. آسيبي كه به ارگانهاي بدن مي‌رسد به نوع و ميزان آلاينده‌ها ارتباط دارد.
افرادي كه در محيط كارشان با مواد شيميايي و يا فلزات سنگين در ارتباطند بيش از ديگران در معرض آسيب هستند. بعضي آلاينده‌ها خاص كارخانجات چوب، چرم است و مي‌تواند سبب افزايش خطر سرطان سينوس در كارگران اين كارگاهها گردد.
آلودگي هوا در زمستان و پديده وارونگي هوا
در ماههايي از فصل زمستان گاهي شريط جوي خاصي ايجاد مي‌شود كه در نتيجه آن جريان حركت و جابجايي هوا بصورت صعودي و به عبارتي از پايين به بالا كاهش مي‌يابد.
در اين حالت حركت هواي آلوده به سمت بالا كند مي‌شود و حالت پايداري هوا ايجاد مي‌شود و اين امر باعث مي‌شود بر شدت غلظت آلاينده‌هاي هوا افزوده شود و بصورت رقيق در نيايد.
مقدار هوايي كه براي كاهش غلظت هوا و رقيق شدن هوا لازم است كاهش مي‌يابد و در ارتفاع ۴۰۰تا ۵۰۰متري زمين جرياني از هوا مثل يك سقف قرار گرفته است كه مانع از جابجايي هوا و رقيق شدن آن مي‌شود.
حالت اينورژن يا وارونگي هوا در طول زمستان ممكن است چند بار اتفاق بي‌افتد در شرايط وارونگي هوا دود ناشي از اگزوز اتومبيل‌ها، موتورخانه‌ها و كارخانه‌ها در محدوده هواي شهر باقي مي‌ماند اين حالت پايدار مي‌ماند تا تغييرات جوي همچون باد و يا باران باعث رقيق شدن هوا شود.
آلودگي در محيطهاي بسته
فوق تخصص آسم و آلرژي با اشاره به اينكه آلودگي هوا در دو دسته آلودگي‌هاي هوا در فضاي باز و آلودگي‌هاي هوا در فضاي بسته تقسيم بندي مي‌شود افزود از جمله آلودگي‌هاي فضاهاي بسته آلودگي ناشي از دود سيگار است.
دكتر موحدي اضافه كرد آلودگي ناشي از دود سيگار تاثير بسيار منفي در سلامت انسان دارد به اينصورت كه شيوع آسم در افرادي كه در معرض اين دود در فضاي بسته قرار دارند ۲/۴برابر است.
ساير آلاينده‌هاي فضاي بسته شامل دود مواد غذايي، دود وسايل گرمازا، آلودگي ناشي از وسايل و دستگاه‌هاي موجود در محيطهاي كاري شامل دستگاه پرينتر و كپي، مانيتورها و ساير دستگاه‌ها است.
فوق تخصص آسم و آلرژي يادآور شد در برخي مواقع آلودگي محيطهاي باز به فضاي بسته وارد مي‌شود كه اين امر باعث ايجاد آلرژي‌هايي از جمله ايجاد قارچ در فرد مي‌شود.
به گفته دكتر موحدي با توجه به اينكه بيشترين وقت مردم يعني از ۲۴ ساعت حدود ۲۲ساعت آن، در محيطهاي بسته (محيط كار يا منزل) سپري مي‌شود و با توجه به نفوذ آلودگي فضاي باز به فضاي بسته محل كار يا منزل و توام شدن با آلودگي‌هاي محيطهاي بسته، بيشترين مرگ و ميرهاي متعاقب آلودگي هوا در فضاهاي بسته رخ مي‌دهد.
دكتر موحدي مي‌گويد اين آلاينده‌ها هر كدام مي‌تواند منجر به بروز مشكلاتي در انسان شود به عنوان مثال آلاينده‌هايي همچون گوگرد و نيتروژن و ذرات گرد و غبار بر بيشترين تاثير را بر دستگاه تنفسي دارند.
اثرات اين آلاينده‌ها بسته به طول مدت تماس و غلظت آلودگي، سلامت فرد را تهديد مي‌كند.
افرادي كه بيشتر در معرض اين تهديد قرار دارند شامل كودكان، سالمندان، زنان باردار، افراد مبتلا به بيماري‌هاي ريوي، قلبي، كليوي و كبدي هستند كه سيستم ايمني بدن آنها در مواجهه با آلاينده‌ها آسيب پذيرتر است.
دكتر موحدي گفت تنفس در هواي آلوده منجر به بروز مشكلاتي در فرد مي‌شود و نياز به مصرف دارو و بستري شدن در بيمارستان وجود دارد و در مواقعي هم كه آلاينده زياد باشد مشكلات حادتري ايجاد مي‌شود و مواقعي نيز به مرگ و مير منجر خواهد شد.
بطور كلي تمام آلاينده‌ها چه آلاينده‌هاي فضاهاي باز و چه آلاينده‌هاي فضاهاي بسته بايد به دقت مورد توجه باشد و سعي كرد با اقدامات مناسب و ارايه آموزش‌هاي همگاني اين آلاينده‌ها را كنترل كرد.
از جمله اقدامات پيشگيرانه كنترل و كاهش آلودگي هوا اين است كه كارخانجات صنعتي بايد در فواصل معيني در خارج از شهرها باشند و جهت دود آنها به سمت شهرها نباشد.
براي كاهش دود اگزوز اتومبيل‌ها توصيه‌هايي همچون استفاده از وسايل نقليه عمومي و استفاده كمتر از وسايل شخصي پيشنهاد مي‌شود توصيه‌هايي كه تازگي ندارند و بارها شنيده شده‌اند.
پزشكان توصيه مي‌كنند در روزهايي كه آلودگي هوا بيشتر است افراد آسيب پذير از جمله افراد مبتلا به بيماري‌هاي تنفسي بايد در منزل بمانند و بطور كلي در شرايط بحران آلودگي هوا، افراد از قدم زدن و انجام فعاليتهاي ورزشي در فضاي باز بايد خودداري كنند.