سایت پزشکان بدون مرز دارو، درمان، بیماری، علمی
براي خدمات بهداشت روان در ايران مي‌توان چهـار دوره قايل شد. دوره اول تا سال‌هاي1320 ادامه يافت و دارالمجانين‌ها با شرايط بسيار نامناسب در تهران، همدان، شيراز و اصفهان وجود داشتند.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، دوره دوم ازسال‌هاي 1320آغاز شد، هنگاميکه دانشکده پزشکي در کشور تاسيس شد و روان‌پزشكي به عنوان شاخه‌اي از طب مدرن منظور شد. تاسيس بيمارستان‌هاي دانشگاهي جديد و تاسيس و رشد تدريجي دپارتمان‌ها و بيمارستان‌هاي روان‌پزشكي و آموزش دستياري روان‌پزشكي در سال‌هاي 1340، حداقل در شهرهاي بزرگ، منجر به بهبود مراقبت‌هاي ارايه شده براي بيـماران روان‌پزشكي شد.
در سومين دوره که سال‌هاي 1350 را شامل مي شد، تلاش‌هايي در جهت دستيابي به مراقبت‌هاي بهداشت روان جامع، توسط اولين معاونت وزارت بهداشت و تامين اجتماعي وقت انجام شد. وزارت‌خانه به يک سري پژوهش همه گيرشناسي و تاسيس تعدادي بيمارستان و مراکز جامع روان‌پزشكي جديد در نقاط مختــلف کشور اقدام كرد و آغاز به آموزش سطح بندي شده در روان‌پزشكي و روان‌پرستاري کرد.
اين برنامه‌هاي آموزشي و تحقيقاتي، پس از انقلاب اسلامي ايران در سال 1357، در انستيتو روان‌پزشكي تهران ادغام شد و گسترش کشوري پيدا نکرد.
چهارمين دوره از مهرماه 1365 شروع شد. هنگاميکه برنامه ملي بهداشت روان (NPMH) توسط يک تيم چند رشته اي از متخصصان طرح و توسط دولت پذيرفته شد و استراتژي اصلي، ادغام فعاليت‌هاي جديد در سيستم مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه بود.
سازمان بهداشت جهانی در سال 1977 در سی امین اجلاس خود هدف «بهداشت برای همه تا سال 2000» را مطرح کرد و در سال 1978 در کنفرانس جهانی آلماآتا در قزاقستان مراقبتهای بهداشتی اولیه (PHC) بعنوان مهمترین استراتژی در رسیدن به هدف «بهداشت برای همه» تعیین شد و همه کشورهای عضو و از جمله ایران اعلامیه آلماآتا را پذیرفتند.
زیرا طبق اصل 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، برخورداری از بهداشت و درمان حق مسلم برای همه مردم است. در سال 1365 برنامه کشوری بهداشت روان تدوین شد و در سال 1367 به تصویب رسید و به صورت پایلوت در شهر کرد اجرا شد و طی این برنامه پایلوت که به صورت یک پروژه تحقیقاتی بود، آگاهی، نگرش و عملکرد پرسنل بهداشتی در این برنامه مورد پایش و ارزشیابی قرار گرفت و سپس برنامه پایلوت در شهررضا و هشتگرد نیز اجرا شد.
در سال 1369 با تصویب شورای معاونین وزارت بهاشت، بهداشت روان بعنوان جزء نهم PHC شناخته شد و در همین سال برنامه به دانشگاههای بیشتری گسترش پیدا کرد. در سال 1374 تمام دانشگاهها (حداقل یک شهرستان در هر دانشگاه) مجری برنامه بودند.
هدف از اجرای برنامه بهداشت روان فراهم آوردن خدمات اساسی بهداشت روان برای همه مردم به ویژه با تأکید بر گروههای آسیب پذیر و مردم محروم است. ضمناً این برنامه در نظر دارد آگاهی مردم و همچنین آگاهی و مهارت تیم سلامت را در ارائه خدمات بهداشت روان افزایش دهد و مشارکت جامعه را در بهره مندی از خدمات بهداشت روان جلب نماید.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، ایران تنها کشور در منطقه مدیترانه شرقی یا حتی در جهان است که برنامه ادغام بهداشت روان در نظام مراقبتهای بهداشتی را به اجرا در آورده است. برنامه بهداشت روان برنامهای مبتنی بر جامعه (جامعه نگر) است و هدف آن تأکید بیشتر بر درمان بیماران سرپایی و عرضه خدمات در محل زندگی می باشد.
تمام تلاش در پیشگیری از بستری طولانی مدت وبازگشت بیماران به محل زندگی و محل کارشان است، با این روش بستری شدنهای مکرر و متعاقب آن هزینه های درمان کاهش می یابد.
در حال حاضر برنامه ادغام بهداشت روان گسترش بیشتری یافته است و اکثر مناطق روستایی و بخشی از مناطق شهری را نیز تحت پوشش خود قرار داده است.
خدمات بهداشتي اوليه (PHC) و بهداشت روان:
خدمات بهداشتي اوليه مراقبت‌هاي اساسي هستند که تمامي افراد خانواده‌ها را از طريق مشارکت کامل مردم با هدف تامين همگاني و ارزان خدمات، زير پوشش قرارمي‌دهد.
براي ارايه خدمات بهداشتي و درماني مناسب و مورد نياز مردم بهترين روش، سطح بندي خدمات بهداشتي است. بر مبناي اين روش استفاده از خدمات بهداشتي و درماني از اولين سطح يعني بهورز که مسوول آموزش بهداشت روان در روستا و بيماريابي، ارجاع و پي‌گيري درمان است شروع مي‌شود.
بهورز که در خانه بهداشت مستقر است، بيماران را تحت عناوين بيماري خفيف رواني(مانند: افسردگي، اضطراب و وسواس…)، بيــماري رواني شديد(سايکوزها)، صرع، عقب ماندگي ذهني و ساير بيماري‌ها مي شناسد و به سطح بالاتر، پزشک عمومي ارجاع مي‌دهد.
مرکز بهداشتي درماني شهري و روستايي اولين سطح درماني است و پزشک عمومي اين مراکز ارايه دهنده خدمات بهداشت روان به بيماراني است که به وسيله بهورز ارجاع مي شوند يا اين‌كه خود مستقيم به مراکز مراجعه مي‌كنند.در صورت نياز، بيماران به سطح سوم (روان‌پزشك يا پزشک دو ماه دوره ديده شهرستان) و يا سطح چهارم (بيمارستان و مراکز فوق تخصصي روان‌پزشكي) ارجاع مي‌شوند.
استفاده از اين روش منجربه ارتقاي سطح سلامت، کاهش هزينه‌هاي خانواده‌ها، دسترسي فوري‌تر به خدمات مورد نياز، کاهش هزينه‌هاي عمومي و منافع فراوان ديگر مي‌شود.
يکي از نيازهاي اساسي در مجموعه نيازهاي بهداشتي و درماني، بهداشت روان است و همان‌گونه که در تعريف سلامتي اشاره شد، سلامت روان يک عنصر اساسي سلامتي است. در حال حاضر برنامه کشوري بهداشت روان مناطق شهري و روستايي در حال اجرا مي‌باشد و جمعيتي بالغ بر30 مليون نفر را زير پوشش دارد.
خانه بهداشت:
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، اولين واحد ارايه دهنده خدمات بهداشتـي مستــقر در روستا است، که اغلب چند روستاي ديگر(روستاهاي قمر) را نيز پوشش مي‌دهد. ميانگين جمعيت زير پوشش هر خانه بهداشت 1500 نفر است. به طور معمول توسط دو بهورز(يک زن و يک مرد) اداره مي‌شود که داراي حداقل 5 تا 8 کلاس سواد بوده و2 سال دوره آموزش بهداشت عمومي را مي گذرانند.
اين بهورزان توسط مربيان بهورزي به ميزان 30 ساعت تحت آموزش بهداشت روان قرار مي گيرند، تا مسووليت‌هاي محوله زير را در کنار ساير فعاليت‌هاي بهداشت عمومي انجام دهند:
– آموزش بهداشت روان به زباني ساده به افراد جامعه( به صورت گروهي يا چهره به چهره)
– شناسايي افراد با ناراحتي‌هاي شديد رواني، خفيف رواني، صرع، عقب ماندگي ذهني و ساير اختلال‌هاي (مانند اختلال‌هاي رواني دوران کودکي و سالمندي )
– ارجاع بيماران به مراکز بهداشتي درماني روستايي( ارجاع فوري و غيرفوري)
– پي‌گيري دستورهاي داده شده در مورد بيماران ارجاعي
– گزارش و ثبت اطلاعات مربوط به بيماران جديد و قديم
منبع :
دفتر سلامت روانی اجتماعی واعتیاد
وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی