ميکرواينجکشن چیست ؟

به طور كلي در روش ميکرواينجکشن (ICSI)، يك اسپرم در محيط آزمايشگاه داخل يك تخمك تزريق مي شود كه به دنبال آن لقاح و تقسيم سلولي صورت مي گيرد و جنين تشكيل مي شود. ميكرواينجكشن نيز مانند IVF شامل چند مرحله تحريك تخمدان،‌ تخمك گيري، تزريق اسپرم داخل تخمك و لقاح و انتقال جنين است.

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، در مرحله اول براي تحريك تخمدانها، از داروهاي هورموني استفاده مي شود. تزريق عضلاني آمپول HMG تخمدانها را براي رشد فوليكول تحريك مي كند و تزريق عضلاني آمپول HCG باعث بلوغ تخمك ها و انجام تخمك گذاري مي شود.

در مرحله دوم عمل تخمك گيري با يكي از دو روش لاپاراسكوپي يا با مشاهدات سونوگرافي از طريق واژينال امكان پذير است كه در پژوهشكده  رويان اين كار با استفاده از روش دوم انجام مي گيرد.

در روش دوم نيازي به بيهوشي نيست و با يك بيهوشي كوتاه مدت يا بي حسي موضعي قابل انجام است. با استفاده از دستگاه سونوگرافي پزشك فوليكول ها را مشاهده مي كند و با سوزن هاي مخصوص مايع فوليكولي همراه با تخمك كشيده مي شودكه به اين عمل اصطلاحا پانكچر مي گويند.

در مرحله سوم ابتدا سلولهاي دور تخمك به كمك آنزيم جدا مي شود سپس اسپرم به داخل تخمك تزريق مي شود. در عمل ميكرواينجكشن نيز براي افزايش درصد موفقيت چندين تخمك لقاح مي يابد لذا تعداد جنين هاي تشكيل يافته زياد است كه اگر اين جنين ها كيفيت مطلوبي داشته باشند تعدادي از آنها با صلاحديد زوج منجمد و نگهداري مي شوند تا در صورت نياز براي بارداري هاي بعدي از اين جنين ها استفاده شود.

در مرحله چهارم و پاياني نيز نيازي بيهوشي عمومي نيست. جنين به وسيله يك كاتتر به داخل رحم منتقل مي شود و يكي دو ساعت بعد از انتقال جنين بيمار مرخص مي شود.

حدود ۱۰-۱۵ درصد زوج‌ها نابارور هستند و در اغلب موارد نياز است از روش‌های کمک باروری -که در اصطلاح علمی به آن‌ها (Assisted Reproductive Techniques)ART می‌گويند- استفاده شود. روش‌های کمک باروری انواع بسيار زياد دارند که از بسيار ساده شروع و به بسيار پيچيده ختم می‌شوند. بايد دانست که هر زوجی نيازهای مخصوص به خودشان را دارند و بايد روش مناسب همان زوج را به آن‌ها پيشنهاد کرد.

ميکرواينجکشن ( ICSI ) مانند IVF و IUI يکی از روش‌های کمک باروری (ART) است. برخلاف آی يو آی (IUI) که در آن اسپرم‌های مرد توسط لوله‌ای وارد رحم خانم می‌شوند، در IVF و ICSI، تخمک خانم با اسپرم مرد در خارج از بدن، در محيط آزمايشگاه باهم ترکيب می‌شوند و پس از لقاح، جنين حاصله در داخل رحم خانم گذاشته می‌شود. تفاوت IVF و ICSI در نحوه لقاح يافتن تخمک است.

در IVF اسپرم در معرض تخمک قرار داده می‌شود تا خودش وارد تخمک شود درحالی‌که در ICSI اسپرم با سوزن مخصوص به داخل تخمک وارد می‌شود. ICSI مخفف کلمه Intra Cytoplasmic Sperm Injection است که ترجمه فارسی آن تزريق درون سيتوپلاسمی اسپرم می‌شود.

اين تکنيک برای اولين بار در بلژيک در سال 1992 برای درمان ناباروری مردان استفاده شد و موفقيت ناشی از آن تحول عمده‌ای در درمان ناباروری با علت مردانه ايجاد نمود.

خصوصاً در مواردی که امکان انجام تلقيح اسپرم به داخل رحم (IUI) و لقاح خارج رحمی (IVF) وجود نداشته و يا نتايج لقاح در سيکل‌های IVF قبلی منفی بوده باشد؛ استفاده از اين روش می‌تواند اميدهای تازه‌ای در زوجين برای موفقيت ايجاد نمايد. معمولاً اين روش در بيمارانی که اسپرم آن‌ها از نظر تعداد و شکل دارای کيفيت پايينی است، مورد استفاده قرار می‌گيرد.

در تمام مواردی که شرايط رسيدن اسپرم به تخمک در رحم فراهم نباشد مانند بسته بودن لوله‌های رحمی، چسبندگی‌های حفره لگنی، تعداد کم اسپرم و تحرک پايين اسپرم از روش ICSI استفاده می‌شود. ميزان موفقيت اين روش برای هر انتقال جنين در مراکز درمان ناباروری، بر اساس شرايط آزمايشگاه جنين شناسی و دقت متخصصين زنان در روند درمان، همچنين وضعيت اسپرم و تخمک و سن زن مورد ارزيابی قرار می‌گيرد. با توجه به شرايط گوناگون، ميزان موفقيت در هر بار انجام عمل انتقال جنين متفاوت است و معمولاً بين ۳۰-۴۰ درصد می‌باشد.

IVF شامل چه مراحلی است؟

در روز عمل، تخمک تحت يک بيهوشی کوتاه و موقت از زن گرفته می‌شود. نمونه اسپرم از مرد گرفته‌شده و در آزمايشگاه آندرولوژی شسته شده آماده استفاده برای انجام ICSI می‌گردد.

اسپرم پس از آماده سازی، توسط جنين شناس به داخل تخمک تزريق می‌شود و سپس تخمک‌های تزريق‌شده با اسپرم همسر، در آزمايشگاه جنين شناسی درون دستگاه ״انکوباتور״ که محيطی مشابه رحم مادر را فراهم می‌سازد در دمای سی و هفت درجه و در محيط کشت مناسب، به مدت ۴۸-۷۲ ساعت قرار می‌گيرد.

به تخمک لقاح يافته، جنين گفته می‌شود. جنين تک سلولی شروع به تقسيم می‌کند و يک جنين چند سلولی ايجاد می‌شود. معمولاً جنين پس از ۴۸ تا ۷۲ ساعت هنگامی که به مرحله۴-۸ سلولی رسيد به رحم زن منتقل می‌شود تا در آنجا لانه گزينی کند و بارداری انجام شود.

جهت افزايش شانس بارداری ٬ بيش از يک جنين درون رحم قرار داده می‌شود که اين رويکرد گاه منجر به چندقلوزايی می‌گردد.

بروز چندقلوزايی به سن مادر (در زنان جوان تر احتمال چندقلوزايی بيشتر است) و تعداد جنين‌های انتقال‌يافته بستگی دارد. در يک خانم ۲۰ تا ۲۹ ساله، با سه جنين انتقال‌يافته، احتمال چندقلوزايی ۴۶ ٪ است.

به طور کلی می‌توان مراحل انجام عمل ICSI را به پنج مرحله تقسيم کرد: مرحله اول:

تحريک تخمک‌گذاری

مرحله دوم: جمع‌آوری تخمک‌ها
مرحله سوم: تهيه و آماده سازی اسپرم
مرحله چهارم:‌ لقاح و رشد جنين در محيط آزمايشگاه
مرحله پنجم: انتقال جنين به داخل رحم

تحريک تخمک‌گذاری:

با تجويز داروهای محرک تخمک‌گذاری در تخمدان‌های بيمار، تعداد زيادی فوليکول حاوی تخمک رشد می‌کنند. در حالت طبيعی در هر سيکل قاعدگی تعدادی از فوليکول‌های تخمدان شروع به رشد کرده ولی در مسير رشد تنها يکی از فوليکول‌ها به مرحله بلوغ کامل رسيده و در فرآيند تخمک‌گذاری از تخمدان رها می‌شود و بقيه در اين مسير تحليل رفته و از بين می روند.

ولی با تجويز داروهای باروری تعداد بيشتری از فوليکول‌های تخمدان رشد يافته و به بلوغ نهايی می‌رسند و زمينه برای جمع‌آوری تعداد تخمک بيشتر فراهم می‌آيد.

با افزايش تعداد تخمک‌های جمع‌آوری شده تعداد جنين‌های حاصل افزايش‌يافته و در نهايت شانس باروری افزايش می‌يابد. برای تحريک تخمدان‌ها از هورمون‌های مختلفی به صورت دارو استفاده می‌شود تا چندين فوليکول در تخمدان بالغ شوند. فوليکول‌ها کيسه‌های پر از مايعی در تخمدان هستند که تخمک در آن رشد می‌کند و بالغ می‌شود.

تحريک تخمدان با استفاده از هورمون تحريک‌کننده فوليکولی (FSH) انجام می‌شود که به صورت خوراکی و يا تزريقی به بيمار داده می‌شود. داروهای تحريک تخمک‌گذاری در پروتکل‌های مختلفی به بيماران داده می‌شود که اين پروتکل‌ها بر اساس سن و وضعيت بيمار متفاوت است اين داروها ممکن است به تنهايی يا در ترکيب باهم استفاده گردند.

در اغلب اوقات داروهای تحريک تخمک‌گذاری در طی يک دوره ۱۰ روزه داده می‌شود. داروهايی که جهت تخمک‌گذاری استفاده می‌گردد شامل سوپرفکت، گنادوتردپين انسانی (HMG)، هورمون محرک فوليکول (FSH)، هورمون آزاد کننده گنادوتروپين (GnRH) و گنادوتروپين جفتی انسان (HCG) می‌باشد. اين داروها ممکن است به تنهايی يا در ترکيب باهم استفاده گردد.

داروهای تحريک تخمک‌گذاری معمولاً از روز دوم يا سوم سيکل قاعدگی بر اساس برنامه درمانی شروع می‌شود و از روز هشتم با استفاده از سونوگرافی سريال و آزمايش خون روزانه، فوليکول‌های بالغ شناسايی می‌شوند.

در نهايت برای رسيدگی کامل تخمک و آزاد شدن آن‌ها، هورمون HCG تزريق می‌شود. حدود ۳۶-۳۸ ساعت بعد از تزريق HCG، تخمک‌گذاری رخ خواهد داد. اين امر به تيم تخصصی IVF اجازه می‌دهد که زمان مناسب کشيدن يا آسپيراسيون تخمک (عمل پانکچر) را تعيين کنند.

جمع‌آوری تخمک‌ها:

مرحله بعدی پس از هورمون درمانی، گرفتن تخمک (عمل پانکچر) است. با تحريک تخمک‌گذاری تخمدان‌ها به اندازه پرتقال متوسط بزرگ‌شده و معمولاً در نزديکی ديواره واژن قرار می‌گيرند اين امر کمک می‌کند که پزشک تحت بيهوشی عمومی يا موضعی از طريق ديواره واژن تخمک‌ها را از تخمدان جمع‌آوری نمايد.

عمل پانکچر غالباً با کمک مشاهدات سونوگرافی از طريق واژن (مهبل) انجام می‌شود. در اين روش از مسير واژينال با سوراخ کردن فوليکول‌ها، محتوای آن‌ها که تخمک و مايع فوليکولی است خارج می‌گردد. پزشک درحالی‌که وضعيت تخمدان را در صفحه تلويزيونی سونوگرافی تحت نظر دارد يک سوزن بلند را از طريق واژن وارد تخمدان نموده و تخمک‌های بالغ را به وسيله پمپ مکش جمع‌آوری می‌نمايد.

در بعضی موارد استخراج تخمک از طريق لاپاراسکوپی انجام می‌گيرد. لاپاراسکوپی يک روش جراحی است که معمولاً نياز به بيهوشی عمومی دارد. در اين روش پزشک با استفاده از دستگاه لاپاراسکوپ قادر به مشاهده تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی می‌شود و مستقيماً از تخمدان، با استفاده از دستگاه مکنده، فوليکول‌ها را تخليه می‌نمايد.

تهيه و آماده سازی اسپرم:

صبح روز جمع‌آوری تخمک‌ها، مايع منی از همسر بيمار تهيه و پس از شستشو و آماده سازی، اسپرم‌های سالم و بسيار فعال جدا می‌شوند.

لقاح و رشد جنين در محيط آزمايشگاه:

در اين مرحله ابتدا سلول‌های دور تخمک به کمک آنزيم جدا می‌شود سپس اسپرم با سوزن مخصوص با کمک ميکروسکوپ‌های بسيار پيشرفته به داخل تخمک تزريق می‌شود.

صبح روز بعد، جنين شناس تخمک‌های تزريق‌شده با اسپرم را بررسی می‌کند و در صورت لقاح برای مدت ۲۴ ساعت ديگر جنين‌ها داخل انکوباتور قرار می‌گيرند تا به مرحله ۴تا ۸سلولی برسند و آماده انتقال به رحم مادر گردند. تشکيل شدن جنين و تعداد و کيفيت آن‌ها بستگی به تعداد و کيفيت تخمک و اسپرم دارد.

انتقال جنين به داخل رحم اين مرحله روش پيچيده‌ای نيست و بدون بيهوشی هم انجام می‌شود. در اين روش جنين‌ها در يک وسيله لوله‌ای شکل نازک قرار می‌گيرند و از مسير واژينال به رحم منتقل می‌شوند.

در موارد خاصی که انتقال جنين از راه واژينال مقدور نيست يا به صلاحديد پزشک انتقال جنين ممکن است با کمک لاپاراسکوپی انجام يابد که به اين روش ZIFT گفته می‌شود. بسته به شرايط رحم، سن زن و کيفيت جنين‌ها، تعداد مناسبی از آن‌ها (حداکثر تا ۴ جنين) به داخل رحم زن انتقال داده می‌شوند.

معمولاً فرد دو ساعت بعد از انتقال جنين از مراکز درمانی مرخص می‌شود در بيشتر مراکز به افراد توصيه می‌شود سه روز در منزل استراحت مطلق داشته باشند به طوری که بيشتر روز را استراحت کرده و ترجيحاً از توالت فرنگی استفاده نمايند. پس از گذشت ۱۲ تا ۱۴ روز از انتقال جنين، مقدار هورمون HCG موجود در خون بيمار اندازه‌گيری می‌شود، افزايش اين هورمون اولين نشانه‌ی بارداری است.

چه موقع جنين‌ها فريز می‌شوند؟

در صورتی که تعداد جنين‌های تشکيل يافته زياد باشد، (و يا در موارد خاص همچون خطر تحريک بيش از حد تخمدان، خونريزی واژينال در هنگام انتقال يا قبل از آن و يا وجود ضايعاتی چون پوليپ و ميوم در رحم که عمل انتقال را دچار مشکل نمايد) به تشخيص جنين شناس و متخصص زنان، تعدادی از جنين‌ها در صورت رضايت زوجين فريز می‌شوند و چنانچه برای بار ديگر نياز به تکرار سيکل درمانی وجود داشته باشد، تعدادی از جنين‌های منجمد شده از حالت انجماد خارج‌شده و به رحم مادر منتقل می‌گردند و در دوره‌های بعدی درمان، پروسه‌ی تحريک تخمدان و جمع‌آوری تخمک‌ها حذف خواهد شد.

مصرف دارو بعد از انجام انتقال جنين

هورمون پروژسترون نقش مهمی در لانه گزينی جنين در رحم و تداوم بارداری دارد. اين هورمون از طرفی باعث استحکام لايه‌های رحم شده و از سوی ديگر انقباضات رحمی را کاهش می‌دهد. لذا تزريق پروژسترون و استفاده از شياف واژينال آن بايد به طور منظم، با دستور پزشک در طول بارداری ادامه يابد. پس از انجام دومين آزمون بارداری در صورت اطمينان کامل از عدم وقوع حاملگی لازم است مصرف آن با دستور پزشک قطع شود.

انجام عمل ICSI ممکن است چه عوارضی داشته باشد؟

– احساس درد در ناحيه‌ی شکم پس از انجام عمل تخمک کشی (پانکچر) ممکن است وجود داشته باشد که چنانچه با مصرف مسکن برطرف نگردد بايد با پزشک مشورت کرد. – ممکن است لکه بينی يا خونريزی خفيفی طی يک تا دو روز بعد از عمل تخمک کشی ديده شود. چنانچه خونريزی به رنگ قرمز روشن و يا شديد باشد بايد سريعاً با پزشک مشورت نمود.

– تا ۲۴ ساعت پس از انجام عمل تخمک کشی ممکن است بيمار دچار تهوع يا سرگيجه‌ی خفيف شود که معمولاً از عوارض داروهای بيهوشی است. اگر اين حالت پايدار باشد بايد با پزشک مشورت کرد.

– از آنجايی که در پاره‌ای از موارد تحريک بيش از حد تخمدان (هيپراستيموليشن OHSS) رخ می‌دهد، لازم است بيمار به علائم اين پديده توجه داشته باشد. اين علائم می‌تواند شامل بزرگ شدن شديد تخمدان، درد زير شکم، تهوع و استفراغ، اتساع شکم و افزايش وزن به دليل ورم (اِدِم) باشد.

درصورت بروز اين علائم، فرد بايد حدود ۸ ليوان آب در روز بنوشد و بلافاصله با کارشناسان مرکز ناباروری تماس بگيرد. اين پديده گرچه بسيار نادر است ولی می‌تواند برای بيمار بسيار خطرناک باشد و با لخته شدن خون در عروق به مغز و ريه‌ها آسيب برساند.

نشانگان تحريک‌پذيری بيش از اندازه‌ی تخمدان‌ها (OHSS) پی آمد پاسخ بيش از اندازه‌ی تخمدان‌ها به داروهای باروری است. به طور معمول به ۸ تا ۱۰ فوليکول نياز هست، اما گاهی فوليکول‌های بيشتری رشد می‌کنند. اين وضعيت ممکن است فقط با اندکی ورم همراه باشد يا ناراحتی‌های بيشتری پديد آورد و گاهی فرد را به بيمارستان بکشاند.

پزشکان در بررسی‌های آغازين می‌کوشند آن دسته از زنانی را که ممکن است به چنين عارضه‌ای دچار شوند، شناسايی کنند. مصرف دقيق داروهای باروری نيز می‌تواند از بروز آن پيش‌گيری کند. همچنين، در جريان مصرف داروها چند بار سونوگرافی انجام می‌شود تا پزشکان روند رشد فوليکول‌ها را پی گيری کنند و اگر نشانه‌هايی از بروز نشانگان تحريک‌پذيری بيش از اندازه‌ی تخمدان‌ها، ديدند، از مقدار مصرف داروها بکاهند.

– در روش ICSI مثل هر روش ديگر کمک باروری (ART) خطر حاملگی چند قلوبی وجود دارد. چندقلوزايی عاملی نامطلوب است زيرا خطر زايمان زودرس و مرگ‌ومير را در جنين‌ها افزايش می‌دهد.

– خطر بارداری در لوله‌های تخمک بر (لوله‌های فالوپ) به جای رحم نيز وجود دارد. اين بارداری بيرون از رحم چنانچه تشخيص داده نشود، می‌تواند خطرهايی به همراه داشته باشد. از اين رو، پس از مثبت شدن آزمون بارداری از مادر می‌خواهند که دو هفته‌ی ديگر به سونوگرافی برود تا از اين راه از سلامت بارداری و اين که جنين درون رحم يا بيرون از آن است، آگاه شوند.

بارداری پس از لقاح در لوله‌ی آزمايش همانند بارداری معمولی پيش می رود. با وجود اين، مادران ممکن است احساس نگرانی بيشتری داشته باشند. هر سال بيش از يک ميليون نوزاد در جهان به روش لقاح در لوله‌ی آزمايش پديد می‌آيند و بررسی‌های گوناگون نشان داده است که مادران آن‌ها و خود آن‌ها هيچ مشکل جدی ندارند.

اين روش تا چه اندازه موفقيت‌آميز است؟

همه‌ی مراکز درمان ناباروری و نازايی اميدوارند که همه‌ی زوج‌هايی که لقاح خارج رحمی انجام می‌دهند با موفقيت و سلامتی بچه‌دار شوند. با وجود اين، ميزان موفقيت اين روش در پيشرفته‌ترين مراکز جهان نيز کمتر از 40 درصد است. ميزان موفقيت در ايالات‌متحده‌ی آمريکا در هر بار لقاح خارج رحمی، به شرح زير است:

۳۰ تا ۳۵ درصد برای زنان زير ۳۵ سال
۲۵ درصد برای زنان ۳۵ تا ۳۷ سال
۱۵ تا ۲۰ درصد برای زنان ۳۸ تا ۴۰ سال
۶ تا ۱۰ درصد برای زنان بالای از ۴۰ سال

بر اساس نتايج اعلام‌شده در انجمن جنين شناسی و توليدمثل اروپا (ESHRE) درصد موفقيت در حاملگی در سال ۲۰۱۰ با استفاده از روش ميکرو اينجکشن ۳۲/۱درصد بوده است.

با وجود اين، جای نگرانی نيست، چرا که کارشناسان می‌کوشند دلايل شکست را ريشه‌يابی کنند و با انجام دوباره‌ی روند لقاح در آزمايشگاهی سرانجام شادکامی را برای زوج‌ها به ارمغان آورند.

مزايا و محدوديت هاي این عمل

يكي از مزاياي ميكرواينجكشن اين است كه حتي اگر يك اسپرم سالم از مرد وجود داشته باشد اين عمل قابل انجام است. مزيت ديگر ميكرواينجكشن اين است كه اگر بيمار فاقد لوله هاي رحمي باشد نيز مشكلي در انجام اين عمل به وجود نمي آيد. اما محدوديت ميكرواينجكشن آن است كه ميزان بارداري در زنان بالاي 40 سال به علت پايين بودن كيفيت تخمك هاي زن كاهش مي يابد.