سایت پزشکان بدون مرز دارو، درمان، بیماری، علمی
آخرین دستاوردهای علمی در خصوص سرطان خون انتشار یافت ۸۴/۰۸/۱۷
پایگاه اینترنتی بی‌بی‌سی طی گزارشی، آخرین دستاوردهای علمی در خصوص سرطان خون یا “لوسمی” را منتشر کرد.
خون از مایع لزجی به نام “پلاسما” و یاخته‌های شناور آن که توسط مغز استخوان تولید می‌شود، تشکیل شده است.
مغز استخوان ماده‌ای نرم و اسفنجی شکل است که داخل استخوانها است.
این ماده حاوی یاخته‌هایی است که یاخته‌های مادر یا سلول پایه نامیده می شود و وظیفه آنها تولید یاخته‌های خونی است.
سه نوع یاخته خونی وجود دارد. گلبولهای سفید که مسوول دفاع بدن در مقابل عوامل خارجی هستند، گلبولهای قرمز خون که اکسیژن را به بافتها حمل کرده و فرآورده‌های زاید را از اندامها و بافتها جمع‌آوری می‌کنند و پلاکتها که وظیفه انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی را بر عهده دارند.
لوسمی نوعی “بیماری پیشرونده و بدخیم اعضای خون‌ساز بدن است که با تکثیر و تکامل ناقص گویچه‌های سفید خون و پیش سازهای آن در خون و مغز استخوان ایجاد می‌شود.
لوسمی یا لوکمی، ریشه در زبان لاتین به معنای “خون سفید” دارد و فرآیند تکثیر، خونسازی و ایمنی طبیعی بدن را مختل می‌کند.
اجتماع این یاخته‌های سرطانی در خارج از مغز استخوان، موجب تشکیل توده هایی در اندامهای حیاتی بدن نظیر مغز و یا بزرگ شدن غده‌های لنفاوی، طحال، کبد و ناهنجاری عملکرد اندامهای حیاتی بدن می‌شوند.
لوسمی شایع‌ترین سرطان اطفال در جهان است.
لوسمی براساس طیف، شدت و سرعت پیشرفت روند بیماری به دو دسته حاد و مزمن تعریف می‌شود.
– لوسمی حاد، رشد سریع همراه با تعداد زیادی گویچه‌های سفید نارس است و مدت فاصله زمانی بین شروع بیماری و گسترش دامنه آن بسیار کوتاه است.
– لوسمی مزمن، رشد آهسته همراه با تعداد بیشتری یاخته‌های سرطانی بالغ‌تر است و مدت زمان طولانی تا بروز علایم بالینی آن دارد.
لوسمی نیز با توجه به نوع یاخته موجود در بافت مغز استخوان که دچار تراریختی و سرطان شده، تعریف می‌شود و اشکال مختلفی از این نوع سرطان وجود دارد که هر کدام نشانه‌ها و عوارض خاص خود را دارند.
سرطان خون بر اساس نوع گویچه سفید خون که دچار تراریختگی و سرطان شده به دو دسته تقسیم می‌شود: الف) لنفوئیدی یا لنفوبلاستی. ب) میلوئیدی با توجه به این طبقه‌بندی، شایع‌ترین اشکال لوسمی بر اساس سرعت پیشرفت روند بیماری و نوع گویچه سفید خون که دچار تراریختگی و سرطان شده به چهار گروه تقسیم می‌شود
– لوسمی لنفوئیدی یا لنفو بلاستی حاد، بیمارای است که در آن تعداد بسیار زیادی از گویچه‌های سفید خون که مسوول دفاع بدن در مقابل عوامل خارجی هستند و “لنفوسیت” نامیده می‌شوند و هنوز به طور کامل تکامل نیافته‌اند، دچار اختلال شده و بطور فزاینده‌ای در خون محیطی و مغز استخوان یافت می شوند.
علاوه بر این، تجمع این یاخته‌ها در بافتهای لنفاوی باعث بزرگ شدن این اندامها می‌شود.
ازدیاد لنفوسیتها نیز منجر به کاهش تعداد سایر یاخته‌های خونی مانند گویچه‌های قرمز و پلاکتها شده و این عدم تعادل یاخته‌های خونی منجر به کم خونی، خونریزی و عدم انعقاد خون می‌شود.
مدت فاصله زمانی بین شروع بیماری و گسترش دامنه آن بسیار سریع و کوتاه است.
لوسمی لنفوبلاستی حاد، شایع‌ترین نوع لوسمی در اطفال است که اغلب در کودکان بین سنین ۲تا ۶سال تظاهر می‌کند. گروه سنی دیگری که در مقابل این بیماری بیش از بقیه آسیب‌پذیر هستند، افراد بالای ۷۵سال می‌باشند.
– لوسمی میلوئیدی حاد: تراریختگی یاخته‌های “میلوئید” گویچه‌های سفید خون است که فرآیند تکثیر و خونسازی و ایمنی طبیعی بدن را مختل می‌کند.
این سرطان دارای چندین زیرگونه و میانگین سن ابتلا به آن ۶۴سال است.
این نوع لوسمی در مقایسه با لوسمی لنفوسیتی حاد کمتر در کودکان دیده می شود، اما کودکان مبتلا به “سندرم دان” در سه سال ابتدایی زندگی، استعداد بیشتری برای ابتلا به این بیماری را دارند.
– لوسمی لنفوئیدی مزمن: شایع‌ترین نوع لوسمی بزرگسالان است. طیف رشد و پیشرفت این نوع لوسمی بسیار کند و آهسته است و اغلب در افراد سالمند تظاهر می‌کند.
میانگین سن بروز لوسمی لنفوئیدی مزمن ۶۰سال است و ابتلا به آن در سنین پایین‌تر از ۳۰سال بسیار غیر طبیعی و در کودکان بسیار نادر است.
این نوع لوسمی در مردان بالای ۵۰سال شایع تر است و اغلب به طور تصادفی و هنگام معاینات و آزمایش معمولی خون که افراد برای تشخیص بیماری‌های دیگر انجام می‌دهند، تشخیص داده می‌شود.
– لوسمی میلوئیدی مزمن: این نوع لوسمی یک بیماری اکتسابی ناشی از یک نوع ناهنجاری در “کروموزوم “۲۲یاخته‌های مغز استخوان است.
لوسمی میلوئیدی مزمن در مردان بین سنین ۴۰تا ۶۰سال شایع تر است و افرادی که تحت تشعشعات یونیزه و یا تماس با بنزین و مشتقات آن قرار داشته اند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به آن هستند.
* علایم هشداردهنده سرطان خون
– احساس ناخوشی عمومی
– تظاهر لکه‌های دانه اناری زیرجلدی پوست ((petechiae
– لخته یا منعقد نشدن خون در پی ایجاد زخم یا بریدگی
– ضعف و خستگی مفرط
– عفونتهای مکرر و عود آنها
– دردهای استخوان و مفاصل
– تنگی نفس در اثر فعالیت
– تب و لرز و نشانه‌های شبه سرماخوردگی
– رنگ پریدگی پیشرونده
– تورم و بزرگی حجم غده‌های لنفاوی، طحال و کبد
– احساس سیری و بی‌اشتهایی
– کم خونی
– خواب‌آلودگی
– خونریزی مکرر بینی
– تورم و خونریزی لثه ها
– ضعف و لاغری ممتد
علاوه بر نشانه‌های فوق، ممکن است عوارضی در بیمار ظاهر شود که به اجتماع یاخته‌ها و سرایت سرطان به اندامهای دیگر بدن مربوط باشد.
در چنین مواردی، بیمار از سردرد، حالت تهوع و استفراغ، کاهش سطح هوشیاری، تشنج، دید مضاعف، فلج اعصاب مغز، عدم حفظ تعادل، تورم در ناحیه گردن و صورت شکایت می‌کند.
بیماری لوسمی یک فرآیند پویا است که توسط متغیرهای ناشناخته و مستقل متعددی موجب تغییرات مولکولی یاخته شده و منجر به تداخل در سیستم تکثیر یاخته‌های مغز استخوان می‌شود.
عامل مستعد و پیشتاز در تظاهر لوسمی مانند هر سرطان دیگری به هم خوردن نظم تقسیم یاخته‌ای است.
تحقیقات آماری و بالینی، روند بدخیمی بیماری لوسمی را به عوامل زیر ارتباط می‌دهند.
جنس – لوسمی در مردان بیشتر ظاهر می‌شود.
سابقه قبلی ابتلا به برخی از بیماری‌های خونی و یا سابقه قبلی به سرطان عوامل ژنتیکی
استعداد میزبان – عوامل ژنتیکی از جمله نقایصی در کروموزوم‌ها و انتقال ژن معیوب تشعشع، افرادی که در معرض تابش اشعه‌های یونیزه و یا هسته‌ای و سرطانزا قرار گرفته اند.
اعتیاد به دخانیات آلاینده‌های موجود در هوای محیط زیست و محل کار (مواد یونیزه، صنعتی و شیمیایی سمی مانند بنزین و مشتقات آن).
نارسایی مکانیسم ایمنی طبیعی بدن.
سن – در میان بزرگسالان، استعداد ابتلا به لوسمی با افزایش سن ارتباط مستقیم دارد. افراد بالای ۵۵سال باید بیشتر مراقب علایم هشداردهنده این بیماری باشند.
* الگوهای غربالگری لوسمی
با توجه به وضیعت عمومی سلامت فرد، بررسی‌های تشخیص لوسمی ممکن است شامل، – آزمایش خون: در شرایط طبیعی گویچه‌های سفید بالغ در خون محیطی یافت می‌شوند، ولی زمانی که گویچه‌های سفید نارس که باید در مغز استخوان باشند به مقدار زیادی وارد خون محیطی می‌شوند، عمدتا می‌تواند نشانه سرطان‌های خون باشد.
آزمایش خون و شمارش و بررسی یاخته‌های شناور خون، اولین گام جهت تشخیص لوسمی است.
– نمونه برداری یا “بیوپسی” مغز استخوان: بررسی میکروسکوپی از نمونه بافت سرطان بسیار مهم است زیرا مطمئن‌ترین روش برای تشخیص لوسمی و نوع آن به حساب می‌آید.
نمونه برداری از مایع مغز نخاع و نمونه‌برداری از غدد لنفاوی نیز از روش های تشخیصی سرطان خون است.
– سازگاری بافتی: یاخته‌ها دارای انواع پروتئین‌های مختلف بر روی سطح خود هستند که از این پروتئین‌ها در آزمایش‌های ویژه خون برای تشخیص سازگاری بافتی استفاده می‌شود.
موفقیت در پیوند مغز استخوان به تشابه و سازگاری مغز استخوان فرددهنده با فرد گیرنده بستگی دارد که از طریق این آزمایش سنجیده می‌شود.
– بررسی کروموزومی ( :(cytogenic analysisاز دیگر اقدامات تشخیص ژنتیکی در افتراق انواع لوسمی است.
– عکسبرداری از قفسه سینه با تابش “اشعه ” Xکه باعث تشخیص‌طیف پراکندگی یاخته‌های مهاجم و غده‌های لنفاوی متورم در ناحیه قفسه سینه است.
– سی تی اسکن ( -(Computerised tomography scanدر این روش دستگاه سی تی اسکن با گرفتن تعدادی عکس توسط اشعه ایکس، تصویری سه بعدی از بدن را نشان می‌دهد و از این طریق پراکندگی سرطان به بخش‌های دیگر بدن مشخص می‌شود.
– پرتونگاری با استفاده از تشدید میدان مغناطیسی ( – (MRI Scanاین آزمایش مشابه سی تی اسکن است با این تفاوت که به جای تابش اشعه Xاز مغناطیس جهت عکسبرداری از اعضای بدن استفاده می‌شود. در این آزمایش بیمار به مدت ۳۰دقیقه به طور ساکن درون اتاقک این دستگاه می‌ماند و تصاویر مقطعی از بدن او تهیه می‌شود.
– سونوگرافی ( – (Ultrasoundدر این شیوه از امواج صوتی جهت بررسی ساختار اندامها استفاده می‌شود.
– معاینات بالینی – بررسی وضعیت غدد لنفاوی، طحال، کبد و دیگر اعضای بدن است.
* الگوهای درمان لوسمی
فرآیند درمان لوسمی برای هر شخص معین با شرایط بیماری وی مرتبط است و الگوهای درمان لوسمی بستگی به نوع لوسمی، وضعیت بیماری در شروع درمان، سن سلامت عمومی و چگونگی واکنش بیمار به نوع درمان دارد.
علاوه بر الگوهای رایج برای درمان انواع سرطان همچون شیمی درمانی و اشعه درمانی، از جمله می‌توان به روش‌های درمانی زیر اشاره کرد.
– درمان بیولوژیکی یا ایمونولوژیک که مشتمل بر بازسازی، تحریک، هدایت و تقویت سیستم طبیعی دفاعی بدن بیمار است و با استفاده از آنتی بادی و هدایت سیستم دفاعی خود بیمار، جهت مبارزه با سرطان صورت می‌گیرد.
– جراحی، راهیابی یاخته‌های مهاجم لوسمی به سایر اندامهای بدن اغلب موجب تورم و بزرگی حجم غده‌های لنفاوی و طحال و کبد می‌شود.
الگوی درمانی محل ضایعه طحال، برداشتن آن از طریق جراحی “اسپلینکتومی” ( (splenectomyاست.
– پیوند مغز استخوان و پیوند سلول‌های پایه ( – (Stem cellجایگزینی مغز استخوان فرد بیمار با مغز استخوان سالم است تا بیمار بتواند مقادیر بالای داروهای شیمی درمانی و یا پرتودرمانی را دریافت کند.
شایع‌ترین اشکال پیوند مغز استخوان عبارتند از، پیوند “اتولوگ” طی این نوع پیوند، بیمار بافت پیوندی (مغز استخوان) خود را دریافت می‌کند.
در این روش، مغز استخوان بیمار را خارج و آن را در معرض داروهای ضد سرطان قرار می‌دهند تا یاخته‌های بدخیم کشته شوند سپس محصول بدست آمده را منجمد و نگهداری می‌کنند.
پیوند “سینژنئیک” – Syngeneicبیمار بافت پیوندی (مغز استخوان) را از عضو دیگر دو قلوی مشابه خود دریافت می‌کند. در این روش ابتدا بوسیله مقادیر زیادی از داروهای ضد سرطان همراه یا بدون پرتو درمانی، تمام مغز استخوان موجود در بدن بیمار را از بین می‌برند سپس از عضو دیگر دو قلوی مشابه که شباهت بافتی زیادی با بدن بیمار دارد، مغز استخوان سالمی را تهیه می‌کنند.
پیوند “آلوژنئیک” – allogeneicبیمار بافت پیوندی را از فردی غیر از خود یا دو قلوی مشابه خود (مثل برادر، خواهر و یا هر یک از والدین و یا فردی که هیچگونه نسبتی با بیمار ندارد) دریافت می‌کند. این فرد باید سازگاری بافتی نزدیک با بدن بیمار داشته باشد.
پس از تهیه بافت پیوندی از روش‌های فوق، به بیمار مقادیر بالای داروهای شیمی درمانی همراه یا بدون پرتو درمانی می‌دهند تا باقیمانده مغز استخوان وی تخریب شود.
در مرحله آخر، مغز استخوان سالم را گرم کرده و بوسیله یک سوزن و از طریق سیاهرگ به بیمار تزریق می‌کنند تا جانشین مغز استخوان تخریب شده شود.
پس از ورود بافت پیوندی به جریان خون، یاخته‌های پیوند زده شده به مغز استخوان هدایت شده و به تولید گویچه‌های سفید خون، گویچه‌های قرمز خون و پلاکتهای جدید می‌پردازند.
ابتلاء به عفونت و خونریزی، تهوع، استفراغ، خستگی، بی‌اشتهایی، زخمهای دهانی، ریزش مو و واکنشهای پوستی از جمله عوارض جانبی پیوند مغز استخوان و پیوند سلول‌های پایه ( (Stem cellاست.
امروزه با کاربردهای جدید الگوهای درمان پیوند مغز استخوان و درمان بیولوژیکی یا ایمونولوژیک و داروهای جدید ضد سرطان و پیشرفت‌های علم ژنتیک و ساختارهای ژن‌های انسانی امیدهای تازه‌ای برای غلبه بر این بیماری بوجود آمده است.