سایت پزشکان بدون مرز دارو، درمان، بیماری، علمی
گزارش ويژه‌ي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي:
سرطان، بحراني خاموش براي كشورهاي در حال توسعه
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در رابطه با افزايش مبتلايان به سرطان در كشورهاي در حال توسعه خاطرنشان كرد كه افزايش قابل ملاحظه‌ي بيماران سرطاني در سراسر كشورهاي در حال توسعه با وجود منابع و تجهيزات محدود، در حال حاضر ادامه دارد.
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در پيشگفتار مجله‌ي اين آژانس تحت عنوان “بحران خاموش: مداواي سرطان در كشورهاي در حال توسعه” اعلام كرد: كمبود كاركنان و تجهيزات كيفي، موانع و محدوديت‌هايي را براي درمان موثر سرطان در اين كشورها افزايش مي‌دهد.
در حال حاضر حدود 5000 دستگاه راديوگرافي براي كمك به بيماران براي مقاصد مرتبط با سرطان مورد نياز است، اما در حال حاضر در مجموع كشورهاي در حال توسعه تنها حدود 2200 دستگاه از اين نوع وجود دارد.
البرادعي در ادامه خاطرنشان كرد: كارشناسان پيش‌بيني مي‌كنند كه يك بحران بلند مدت در زمينه كنترل اين بيماري وجود خواهد داشت و طبق محاسبات، هر ساله پنج ميليون بيمار جديد سرطاني نيازمند پرتودرماني خواهند بود. در مواجهه با اين چالش تنها موضوع ساده، فراهم كردن تجهيزات مناسب نيست.
در اين راستا وجود نيروهايي با دانش و تعليمات كافي و تجارب كلينيكي و پزشكي لازم براي انجام پرتودرماني به روش‌هاي مطمئن، ايمن و خصوصا موثر مورد نياز است.
همچنين تسهيلات مناسب و زيرساخت‌هاي حفاظتي و كنترل منظم مورد نياز است. به علاوه درمان سرطان بايد در يك قالب جامع از جمله پيشگيري، تشخيص زودهنگام و نيز درمان مناسب صورت گيرد.
مديركل آژانس بين المللي انرژي اتمي در اين باره متذكر شد: تهيه و ارائه تجهيزات ضروري و تعليم نيروهاي لازم براي درمان مطمئن بيماران سرطاني در كشورهاي در حال توسعه از اهميت‌هاي روز افزون آژانس
بين المللي انرژي اتمي است. اين آژانس به كشورهاي اتيوپي، غنا، مغولستان، ناميبيا و اوگاندا در زمينه تاسيس نخستين مراكز پرتودرماني كمك كرده است.
اين آژانس همچنين حمايت‌هاي پيشرفته‌يي از حدود 80 عضو از ميان كشورهاي در حال توسعه در راستاي به روز كردن تجهيزات پرتودرماني آنها و آموزش نيروهاي كارآمد با برنامه‌هاي مناسب ارائه كرده است.
وي با اشاره به همكاري اين آژانس با سازمان جهاني بهداشت يادآور شد: آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با سازمان جهاني بهداشت در اكثر پروژه‌هاي مربوط به بيماري سرطان در اين سازمان همكاري داشته است. نقش آژانس اتمي در برنامه‌هاي كنترل سرطان، از زمان افزايش اهميت استفاده از پرتودرماني و عكس برداري هسته‌يي براي كنترل سرطان، رشد و اهميت سريعي داشته است.
اين آژانس به طور فعال تبادل‌هاي بين‌المللي اطلاعات را در زمينه جديدترين فن‌آوري‌هاي معالجه‌اي و شيوه‌هاي درماني ارتقا مي‌دهد و نيز استانداردها و كدهاي عملي براي ايمن كردن و مؤثر كردن استفاده‌هاي طبي از پرتونگاري را توسعه داده است.
در ادامه‌ي اين مجله تحت عنوان “سرطان: تهديد فزاينده در كشورهاي در حال توسعه” آمده است: آمارها نشان مي‌دهد كه بيش از 10 ميليون تن سالانه در جهان مبتلا به سرطان شناخته مي‌شوند كه اين به استثناي بيماران مبتلا به سرطان‌هاي پوستي است و بيش از نيمي از اين تعداد مربوط به كشورهاي در حال توسعه هستند كه شمار ابتلا به اين بيماري در اين كشورها به ميزان قابل توجهي رو به افزايش است.
پيش‌بيني مي‌شود كه نزديك به 15 ميليون بيمار مبتلا به سرطان در سال 2015 وجود داشته باشد كه تقريبا تمام تعداد افزايش يافته، از كشورهاي در حال توسعه هستند. هنوز جهان در حال توسعه به شدت به لحاظ بهره‌مندي از روش‌هاي درماني طراحي شده براي نجات جان مردم يا حداقل بهبود كيفيت زندگي آنها در وضعيت غيرمنصفانه‌اي قرار دارند.
كشورهاي در حال توسعه 85 درصد از جمعيت جهان را تشكيل مي‌دهند، اما با اين وجود اين كشورها هنوز فقط در حدود يك سوم از كل تسهيلات پرتودرماني را براي معالجه بيماران سرطاني در اختيار دارند.
آمارها نشان مي‌دهد كه در حدود 200 هزار زن در كشورهاي در حال توسعه هر ساله در اثر ابتلا به سرطان دهانه رحم جان خود را از دست مي‌دهند.
در حال حاضر شايع‌ترين سرطان در جهان، سرطان ريه شناخته شده است و شايع‌ترين نوع اين بيماري در ميان زنان نيز سرطان سينه است.
در مورد اينكه سرطان چطور مردم را در نقاط مختلف جهان گرفتار مي‌كند، تفاوت‌هاي مهمي وجود دارد. براي مثال در شهر بمبئي در هند، سرطان ريه شايع‌ترين نوع سرطان در ميان مردان است.
از سوي ديگر در شهر “خون كائن” در تايلند سرطان كبد اين آمار را دارد. اين تفاوت‌ها احتمالا به دليل سيگار كشيدن، رژيم غذايي و ساير عادات اجتماعي است و نيز به اين خاطر كه مردم انواع مختلفي از جهش‌هاي ژنتيكي را از والدين‌شان به ارث مي برند. بهترين زمان براي تشخيص بيماري سرطان قبل از هنگامي است كه بيمار احساس كند مشكلي دارد. در اين مرحله اغلب بيماري بسيار ضعيف است و عموما با موفقيت درمان مي‌شود.
اين اقدام را معاينه مي‌گويند. متاسفانه افراد بسيار اندكي، به ويژه در كشورهاي در حال توسعه، به دليل فقدان آگاهي و نيز منابع براي مراجعه و گاهي هم فقدان هر دو فاكتور، مرحله معاينه‌هاي ادواري را انجام نمي‌دهند. براي بسياري از سرطان‌ها مانند سرطان ريه، هنوز روش‌هايي با تاثير گذاري اثبات شده براي معاينات ادواري وجود ندارد.
در اكثر موارد تنها زماني ظن ابتلا به سرطان ريه به وجود مي‌آيد كه بيماري به اندازه كافي رشد كرده تا علائم آن از قبيل سرفه، تورم، گلودرد يا خونريزي بروز كند.
براي اثبات وجود سرطان تقريبا هميشه انجام بيوپسي يا نمونه برداري عضوي ضروري است. بيوپسي شامل برداشتن يك قطعه كوچك از عضو مشكوك به بيماري با يك سوزن يا چاقوي جراحي و بررسي نمونه تهيه شده توسط پاتولوژيست در زير ميكروسكوپ است.
پاتولوژيست همچنين تلاش مي‌كند تا نوع بافت دقيق سرطان را تشخيص دهد، چرا كه چندين نوع مختلف از اين بيماري ممكن است حتي از يك منطقه مشابه مانند ريه نشات بگيرد و درمان نيز ممكن است بسته به نوع سرطان بسيار متفاوت باشد. يك آزمايش كامل جسمي و ساير تست‌ها معمولا براي تشخيص مرحله سرطان و اين كه تا چه حد پيش رفته است و اينكه چه اندازه به اعضاي جانبي و ساير قسمت‌هاي بدن گسترش پيدا كرده است ضروري هستند.
اين آزمايشات شامل آزمايش خون، پرتونگاري تشخيصي با اشعه ايكس و نيز انواع مختلف اسكن‌ها مي‌شوند. انتخاب بهترين شيوه‌ي معالجه به فاكتورهاي زيادي بستگي دارد كه عضو يا اعضايي از بدن كه به سرطان دچار شده‌اند، نوع بافت سرطاني شده و سن و حالت عمومي بيمار از آن جمله‌اند. البته پيش آگهي پزشكي در مورد اين بيماري به فاكتورهايي از جمله اين كه تسهيلات مناسب براي درمان در اختيار باشد و يا متخصصان درمانگر متبحر و آموزش ديده براي استفاده مطلوب از اين تسهيلات وجود داشته باشد، بستگي دارد.
به گزارش ايسنا در ادامه‌ي اين مجله‌ي ويژه‌ي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تحت عنوان “چه چيزي باعث بروز سرطان مي‌شود؟” مي‌خوانيم: بدن انسان از ميلياردها سلول تشكيل شده است. هر فرد تنها از يك سلول به نام سلول تخم به وجود مي‌آيد. اين سلول سپس به دو سلول ديگر تقسيم مي‌شود، سپس به چهار سلول، هشت سلول و اين روند همچنان ادامه پيدا مي‌كند. در نهايت گروهي از اين سلول‌ها به چشم‌ها، گروهي ديگر به پوست، گروهي به قلب، گروهي به مغز و به همين ترتيب هر گروه خاص به اعضاي مختلف بدن تبديل مي شوند. پس از تشكيل اين اعضا تقسيم سلولي مگر در موارد ترميم و التيام زخم‌ها و جراحات متوقف مي‌شود. به عبارت ديگر سلول‌هاي سالم به خوبي مي‌دانند كه چه موقع بايد تقسيم شوند و چه موقع بايد تكثيرشان متوقف شود.
سلول‌هاي سرطاني توانايي تعاملات صحيح در محيط‌شان را از دست مي‌دهند و به شكلي كنترل نشده تكثير مي‌شوند كه در نتيجه تومورهاي سرطاني تشكيل مي‌شوند كه براي جذب اكسيژن و مواد غذايي در بدن رقابت مي‌كنند. تومورها جايگزين بافت سالم مي‌شوند و اغلب شروع به منتشر شدن به ساير قسمت‌هاي بدن مي‌كنند. اين روند كه سلامت بدن را تهديد مي‌كند، فرايند متاستاسيز ناميده مي‌شود. اكثر سرطان‌ها در صورتي كه درمان نشوند به ناراحتي طولاني مدت و در نهايت به مرگ بيمار منجر مي‌شود.
سرطان‌ها از راه تغييرات ژنتيكي چندگانه در سلول‌هاي بنيادين اعضاي بدن بروز مي‌كنند. يكي از شايع‌ترين دلايل قابل پيشگيري سرطان‌ها استفاده از دخانيات است. هر بخشي از بدن كه در تماس با تنباكو و دود آن قرار گيرد ممكن است سرطاني شود كه از جمله آنها مي‌توان به دهان، گلو، ريه‌ها و معده اشاره كرد.
مواد سمي موجود در دود سيگار و دخانيات از ريه‌ها وارد خون مي‌شوند و به نقاط ديگر بدن سفر مي‌كنند و همچنين ممكن است به اين شكل سرطان به مثانه و دهانه رحم نيز گسترش پيدا كند. اينكه دخانيات چطور در ابتلا به سرطان تاثير گذار است هنوز كاملا درك نشده است. فرايند تقسيم سلولي توسط مولكول وراثتي دي.ان.اي، كنترل مي‌شود. اين احتمال وجود دارد كه تنباكو به اين مولكول آسيب رسانده و به اين دليل سلول، كنترل فرايند تقسيم سلولي را از دست مي‌دهد. بسياري از جهش‌هاي ژنتيكي توسط سيستم نظارتي فرد بدن از بين مي‌روند، اما برخي از جهش‌هاي دي.ان.اي نيز مي‌تواند منجر به بروز سرطان شود.
عادت‌هاي اجتماعي مي‌توانند در گسترش سرطان نقش داشته باشند. نور آفتاب مي‌تواند جهش‌هايي را در سلول‌هاي پوستي ايجاد كند. افرادي كه پوست حساس دارند، مانند نژاد مردم اروپايي، وقتي به مناطق آفتابي مانند استراليا سفر مي‌كنند، به دليل قرار گرفتن در معرض نور شديد آفتاب مستعد ابتلا به سرطان‌هاي پوستي مي‌شوند.
برخي ويروس‌ها نيز در اين زمينه تاثير گذار هستند. براي مثال ويروس هپاتيت B مي‌تواند عامل شيوع سرطان كبد باشد و بيماران آلوده به ويروس ايدز نيز بسيار بيشتر از سايرين مستعد ابتلا به انواع خاصي از سرطان‌ها هستند.
رژيم غذايي نيز از فاكتورهاي موثر است كه البته براي درك بهتر چگونگي تاثير آن مطالعات گسترده‌تري بايد صورت گيرد.
به گزارش ايسنا در ادامه‌ي گزارش اين مجله تحت عنوان “پراكندگي جهاني سرطان” آمده است: بيش از نيمي از 10 ميليون بيمار سرطاني كه هر ساله در سراسر جهان شناسايي مي‌شوند، در كشورهاي در حال توسعه زندگي مي‌كنند. اين رشد سريع سرطان اساسا به دليل افزايش طول عمر مردم اين كشورهاست، به طوري كه زنان و مردان كهنسال بيشتر در معرض ابتلا به اين بيماري قرار دارند.
سازمان جهاني بهداشت پيش‌بيني مي‌كند كه تعداد مبتلايان به سرطان در جهان در حال توسعه طي 10 سال آينده دو برابر شده و از رقم فعلي بيش از پنج ميليون تن در سال جاري به 10 ميليون بيمار سرطاني در سال 2015 افزايش پيدا كند.
در اين مجله تحت عنوان “تاسيسات درماني جديد سرطان در كشورهاي در حال توسعه” تصريح شده است:تاسيسات پرتودرماني پيشرفته براي اولين بار در چندين كشور از جمله اتيوپي، غنا، مغولستان، ناميبيا و اوگاندا ارائه شده‌اند، در حاليكه دومين مراكز نيز در نيجريه و سودان به تسهيلات قبلي افزوده شدند. اخيرا تازه‌ترين كشورهايي كه اين تاسيسات را دريافت كرده‌اند، شامل آنگولا، هاييتي، يمن و زامبيا هستند.
به علاوه تحت توافق نامه‌اي با عنوان AFRA (توافق‌نامه همكاري منطقه‌يي آفريقا براي تحقيق و توسعه و آموزش مربوط به علوم و فن‌آوري هسته‌يي) ، 18 كشور با يكديگر در حال كار بر روي بهبود پرتودرماني باليني و به روز كردن توانايي‌هاي پزشكي متخصصان‌شان از طريق برگزاري كارگاه‌هاي آموزشي، سمينارها و ساير حمايت‌ها و كمك‌هاي طراحي شده براي ايجاد توانمندي‌هاي درماني هستند. شبيه چنين توافق‌نامه‌اي در آمريكاي لاتين نيز منعقد و اجرا شده است.
گفتني است كه طبق گزارشات 15 كشور آفريقايي و چندين كشور در آسيا نيز فاقد حتي يك دستگاه پرتودرماني هستند. اتيوپي كه 60 ميليون جمعيت دارد، تنها يك نمونه از اين دستگاه را در اختيار دارد كه از سوي آژانس بين المللي انرژي اتمي تهيه شده است. بسياري از كشورهاي توسعه‌يافته نيز تعداد بسيار كمي از اين دستگاه‌ها را در اختيار دارند.