سایت پزشکان بدون مرز دارو، درمان، بیماری، علمی
پروبيوتيک چيست؟
فرآورده‌هاي پروبيوتيکي حاوي باکتري‌هاي مفيدي هستند که پس از مصرف در روده ساکن مي‌شوند و اثرات مفيدي در سلامتي انسان برجاي مي‌گذارند.
اصطلاح پروبيوتيک(probiotic) که ريشه لاتين دارد، به معني “براي زندگي” است و سازمان جهاني بهداشت، اين اصطلاح را به “ارگانيسم‌هاي زنده‌اي” اطلاق مي‌کند که در صورت مصرف به ميزان لازم، اثرات “سلامت‌زايي” موثري براي ميزبان خود دارند.
اين سه اصطلاح را دريابيد:
ارگانيسم، زنده و سلامت‌زايي.
پروبيوتيک، به‌عنوان صفت مواد غذايي حاوي اين باکتري‌ها هم به‌کار مي‌رود.
درواقع پروبيوتيک‌ها به دو صورت مصرف مي‌شوند: به صورت مکمل‌هاي غذايي به شکل پودر، شربت يا قرص مواد غذايي غني شده با پروبيوتيک‌ها. مثلا اگر در توليد هرگونه فرآورده لبني تخميري همچون ماست، از باکتري‌هاي پروبيوتيکي استفاده شود، محصول حاصل را پروبيوتيک مي‌نامند.
کار پروبيوتيک چیست ؟
چندين و چند سال است که معلوم شده فقدان باکتري‌ها در روده به سلامت آسيب مي‌رساند؛ مثلا حيوانات آزمايشگاهي که در شرايط بدون باکتري و استريل رشد پيدا مي‌کنند، اکثرا سيستم ايمني تکامل نيافته و روده‌هاي آسيب پذير دارند.
همين مساله مي‌تواند براي نوزاد انسان هم مصداق داشته باشد و نوزاد را نسبت به ابتلا به انواع آلرژي‌ها و عفونت‌هاي تهديدکننده زندگي مستعد کند. حتي معلوم شده يکي از بيماري‌هايي که پروبيوتيک‌ها با آن مقابله مي‌کنند، اگزما در نوزادان است.
محققان فنلاندي، پروبيوتيک لاکتوباسيلوس را براي مادران حامله و نوزادان متولد شده که احتمال ابتلا به حساسيت داشتند، به مدت شش ماه، تجويز کردند. هنگامي که بچه‌ها دو ساله شده بودند، پروبيوتيک، احتمال بروز اگزما را تا نصف کاهش داده بود.
درواقع مي‌شود گفت پروبيوتيک‌ها، سيستم ايمني بدن را تمرين مي‌دهند تا در برابر باکتري‌هاي بيماري‌زا هم از خودش واکنش خوبي نشان دهد.
اما ديگر چه کارهايي بلدند؟ به نظر مي‌رسد پروبيوتيک‌ها قادرند جذب مواد آلرژي‌زاي لبنيات را از طريق روده‌ها کاهش دهند وخود مواد آلرژي زا را هم در روده از بين ببرند.
پروبيوتيک‌ها علاوه بر اين قادرند عفونت باکتريايي واژن را که يکي از علل سقط زودهنگام است، از بين ببرند. عفونت باکتريايي واژن که اغلب بدون علامت است يا با عفونت قارچي اشتباه مي‌شود، مي‌تواند غشاي اطراف جنين را تخريب کند و باعث زايمان زودرس شود.
يک نکته جالب ديگر: مردم ژاپن عادت به مصرف نوشيدني به نام “ياکولت” دارند که نوعي ماده پروبيوتيک است و معلوم شده علت پايين بودن شيوع عفونت مثانه در اين کشور، مصرف همين نوشيدني است.
دانش پروبيوتيک چیست ؟
مکانيسم‌هاي مختلفي براي عملکرد و فعاليت پروبيوتيک‌ها پيشنهاد شده است که از آن طريق مي‌توانند در بدن ميزبان از آسيب‌هاي مختلف جلوگيري کنند:
– توليد مواد پيشگيري کننده:
پروبيوتيک‌ها با توليد موادي با قابليت مهار ميکروارگانيسم‌ها مانند اسيدلاکتيک، اکتريوسين، پراکسيد هيدروژن و غيره مي‌توانند از بروز برخي از بيماري‌هاي عفوني جلوگيري کنند.
– مسدودکردن کردن محل‌هاي اتصال در ميکروب‌هاي بيماري زا:
پروبيوتيک‌ها با قرار گرفتن و پوشاندن نقاط اتصال ميکرو ارگانيسم‌هاي بيماري زا، از کلونيزه شدن و رشد آن‌ها جلوگيري مي‌کنند.
– رقابت براي تغذيه:
پروبيوتيک‌ها مواد غذايي موجود را قبل از اين‌که توسط ميکروارگانيسم‌هاي بيماري‌زا مصرف شود، استفاده مي کنند.
– تحريک سيستم ايمني:
پروبيوتيک‌ها مي‌توانند هم ايمني اختصاصي و هم غير اختصاصي را در مقابل بيماري‌هاي روده اي تحريک کنند.
براي مثال فهميده‌اند که لاکتوباسيلوس کازئي در اسهال ويروسي، باعث افزايش پاسخ ايمني مي‌شود.
تاريخ پروبيوتيک
پيشينه استفاده از پروبيوتيک‌ها به زماني برمي گردد که يک پزشک روسي به نام “متچنيکف” فهميد که خوردن يک نوع ماست تخمير شده از شير، سبب طول عمر و حفظ سلامت روستاييان بلغاري شده است.
بيشترين تحقيقات در ايران روي ماست انجام شده و پژوهشگران موفق شده‌اند با افزودن برخي مکمل‌هاي لبني، ويژگي‌هاي نامطلوب ماست پروبيوتيکي را بهبود بخشند.
– شناسنامه پروبيوتيک
لاکتوباسيل‌ها، معروف‌ترين باکتري‌هاي مورد استفاده در لبنيات تخميري هستند. اين باکتري‌ها قادر به تبديل قندها (شامل لاکتوز) و ساير کربوهيدرات‌ها به اسيد لاکتيک هستندو طعم ترش لبنيات تخمير شده نظير ماست هم به همين خاطر است.
همچنين اسيد لاکتيک به عنوان يک نگهدارنده از فاسد‌شدن فرآورده‌هاي لبني جلوگيري مي‌کند.
پروبيوتيک‌هاي رايج، شامل گونه‌هاي مختلف باکتري‌هاي بيفيد، باکتريوم، لاکتوباسيلوس و همچنين بعضي گونه‌هاي مخمر هستند.
– عشق پروبيوتيک!
اگر با همه توضيحاتي که داده شد، پروبيوتيک‌ها دل‌تان را برده‌اند و الان حسابي تشنه يک ليوان پروبيوتيک هستيد که بزنيد توي رگ و حالش را ببريد، اين نکات را فراموش نکنيد که از يادبردن آن‌ها ممکن است باعث شود گول بعضي‌ها را بخوريد:
– اثربخشي پروبيوتيک‌ها تا زماني است که پروبيوتيک مصرف شود. نمي‌شود گفت يک سال پروبيوتيک بخوريد و خودتان را بيمه کنيد. مصرف اين مواد بايد مداوم باشد.
– مکمل‌هاي غذايي به صورت قرص که در حال حاضر در بازار ايران، بيشتر وارداتي هستند، بايد حتما داراي روکش محافظ باشند تا باکتري‌هاي مفيد، حين عبور از معده، در اسيد معده از بين نروند.
– فرآورده‌هاي لبني، بهترين حامل پروبيوتيک‌ها محسوب مي‌شوند. البته هنوز غني‌سازي لبنيات با پروبيوتيک‌ها خيلي رايج نشده است.
– موز، عسل، مارچوبه، کنگر فرنگي، سير و پياز حاوي موادي هستند که باعث مي‌شود باکتري‌هاي پروبيوتيک بهتر رشد کنند. البته براي اثر بخشي بايستي مقادير زيادي از آن‌ها مصرف شود.
– افرادي که آنتي بيوتيک مصرف مي‌کنند، دچار اسهال، عفونت مخمري مهبل و يا دچار سوءتغذيه هستند، در اولويت مصرف پروبيوتيک‌ها قرار دارند.
– ماده موسوم به استارتر ماست که اسم علمي‌اش Lactobacillus bulgaricus است، پروبيوتيک محسوب نمي‌شود.
بنابراين نمي‌شود گفت ماست يک ماده پروبيوتيک طبيعي است. اين باور رايج غلطي است که وجود دارد.