سایت پزشکان بدون مرز دارو، درمان، بیماری، علمی
در سالي كه گذشت، كشت برنج تراريخته (اصلاح ژنتيكي شده) با وجود ممانعت و مخالفت برخي نهادها، كماكان توسط شماري از كشاورزان و با همكاري برخي از پژوهشگران در چند استان كشور ادامه يافت.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز به نقل از ایرنا ، به گفته منابع مختلف، در همين حال چندين محصول از گياهان تراريخته، از جمله برنج تراريخته وارد كشور مي‌شود و مردم از آن استفاده مي‌كنند.
با توجه به اهميت توليد گياهان تراريخته در كشور و ديدگاه‌ها و چالش هايي كه در مخالفت و موافقت با توليد اين گياهان به خصوص توليد برنج تراريخته در كشور وجود دارد، گروه علمي ايرنا اين موضوع را در گفت‌وگو با كارشناسان و دانش پژوهان كشور و همچنين دستگاه‌ها و سازمان‌هاي مرتبط، در يك گزارش چند بخشي منتشر مي‌كند.
مسوولان دستگاه‌هاي مختلف در سطوح متفاوت در اين زمينه مطالب گوناگوني عنوان كرده‌اند كه مرور اين اظهار نظرها و نيز آنچه در همين مدت در جهان به وقوع پيوسته است، مي‌تواند روشنگر باشد و مديريت ارشد كشور را در مورد چگونگي برخورد با فناوري‌هاي نوين، لزوم بسترسازي براي پذيرش اين فناوري‌ها و در عين حال “موانع توسعه فناوري و توليد دانايي محور” در كشور به تفكر بيشتر و شايد اقدام وادارد.
* محصولات تراريخته يا اصلاح ژنتيكي شده، چيست ؟
محصولاتي كه از طريق مهندسي و اصلاح ژن‌هاي يك ارگانيسم به دست مي‌آيند، “تراريخته” مي‌گويند كه معادل Genetically Modified Organismsيا “”GMOs است.
در اين اصلاح ژنتيكي، “دي.ان.اي” موجودات با استفاده از روش‌هاي درون شيشه‌اي تغيير مي‌يابد، يعني دي‌ان‌اي (اسيد نوكلئيك) پس از ايجاد تغيير در خارج از بدن آن موجود يا گياه، به درون سلول‌هاي آن منتقل مي‌شود به نحوي كه بتواند به جزيي از دي‌ان‌اي آن موجود تبديل شود.اين تغيير مي‌تواند موجب توليد فراورده‌هايي شود كه براي مثال در محصولات كشاورزي صفات مطلوبي مانند مقاومت به آفات و تحمل خشكي،ايجاد كنند و اين ويژگي را به نسل‌هاي بعدي محصول انتقال دهند.
* برنج تراريخته چيست و با چه هدفي توليد شده است؟
دكتر بهزاد قره‌ياضي متخصص مهندسي ژنتيك و ايمني زيستي و مجري طرح توليد برنج تراريخته در اين‌باره چنين توضيح مي‌دهد:
توليد برنج اصلاح شده ژنتيكي را يكي از افتخارات ملي و دستاوردهاي جمهوري اسلامي ايران در عرصه علم و فناوري است.
برنج تراريخته طارم مولايي اولين برنج تراريخته رهاسازي شده در جهان و اولين محصول تراريخته كشورهاي مسلمان و منطقه خاورميانه است كه به سطح مزرعه راه يافته است و صدها كشاورز ايراني آن را توليد كرده‌اند و در حال حاضر نيز به كشت آن مشغول هستند.
برنج تراريخته با استفاده از روش مهندسي ژنتيك به نحوي توليد شده است كه نوعي پروتئين به نام Cry1Abدر برگها و ساقه‌هاي آن توليد مي‌شود كه موجب مصونيت كامل اين برنج در مقابل حمله آفات پروانه‌اي و از جمله كرم ساقه خوار برنج مي‌شود.
در نتيجه براي توليد اين محصول نيازي به كاربرد سموم شيميايي دفع آفات نباتي نخواهد بود.
با توجه به اينكه بيشترين مصرف سموم شيميايي حشره‌كش در كشور ما مربوط به مبارزه با كرم ساقه‌خوار برنج است، كشت اين محصول فوايد اقتصادي، بهداشتي، اجتماعي و زيست محيطي فراواني را به دنبال خواهد داشت كه به ذكر برخي از آنها اكتفا مي‌شود:
مصرف سموم شيميايي حشره‌كش در زراعت برنج كاهش يافته و به سمت صفر ميل خواهد كرد. در نتيجه صدها هزار دلار ارز براي خريد سم يا مواد اوليه آن، خريد سمپاش و هزينه سمپاشي صرفه جويي خواهد شد.
هزينه تمام شده برنج به دليل كاهش مصرف نهاده ها(سم)، كاهش يافته و سود خالص كشاورزان بيشتر خواهد شد.
محصول برنج تراريخته حدود ۲۰درصد بيشتر از برنج غير تراريخته از همان گونه است. بنابراين ضمن افزايش توليد محصول در كلان كشور موجب افزايش برداشت محصول از واحد سطح و كاهش بيشتر هزينه‌هاي توليد و سود خالص بيشتر براي كشاورزان خواهد شد.
كاهش مصرف سموم، موجب حفاظت از محيط زيست و جلوگيري از كشتار مارها، ماهيان، قورباغه ها، كفشدوزك ها، پروانه‌ها و ساير جانوران مفيد موجود در مزارع برنج خواهد شد.
از مسموميت شاليكاران و فرزندان خردسال آنان به دليل بي‌احتياطي يا زياده روي در مصرف سموم جلوگيري خواهد شد.
نظر به اين كه در فرايند توليد برنج تراريخته به هيچ عنوان از حشره- كش‌هاي شيميايي استفاده نمي‌شود بنابراين محصول نهايي در مقايسه با مشابه سنتي آن سالم تر بوده و فاقد هرگونه بقاياي سموم در دانه است كه مي‌تواند عوارض سويي را بر روي سلامتي مصرف‌كنندگان برجاي بگذارد.
برنج تراريخته طارم مولايي اولين دستاورد دانشمندان ايراني است اما ژن مورد نظر از طريق تلاقي‌هاي برگشتي به واريته‌هاي ديگري نيز منتقل شده و هم اكنون لاين‌هاي واريته‌هاي پرمحصولي نظير نعمت تراريخته، نداي تراريخته و خزر تراريخته نيز وجود دارند كه در صورت توليد انبوه تحول مهمي را در خودكفايي برنج ايجاد خواهند كرد.
از سوي ديگر در صورت حمايت از اين نوع پروژه ها، امكان توليد برنج تراريخته‌اي وجود دارد كه بدون نياز به آب فراوان و نظير گندم كشت مي‌شود.
براي كساني كه كوچكترين آشنايي با كشاورزي كشور و محدوديت‌هاي اصلي توسعه آن، از جمله كمبود آب، دارند اهميت كشت برنج به صورت خطي و بدون غرقاب كردن، روشن است.
برنج‌هاي تراريخته ديگري به صورت آزمايشي در كشورهاي ديگر توليد شده اند كه داراي ويتامين آ، آهن و روي بيشتري هستند و مسوولان وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي متقاضي توليد آن هستند، زيرا كمبود اين ويتامين و عناصر معدني نقش بسيار زيادي در بيماريها و كمبودهاي تغذيه‌اي جامعه ايراني به ويژه زنان باردار ايفا مي‌كنند.
* مخالفان توليد برنج تراريخته:
اما مخالفان محصولات تراريخته ( (GMOمي‌گويند پيامدهاي استفاده از فناوري اصلاح ژنتيكي هنوز به اثبات نرسيده است و در نتيجه به طور بالقوه خطرناك است.
خانم دكتر فاطمه واعظ جوادي رييس سازمان حفاظت محيط زيست از جمله افرادي است كه با توليد برنج تراريخته مخالفت كرده است و پيش از اين نظراتش در رسانه‌ها منتشر شده است.
وي مي‌گويد: انسان دانه برنج تراريخته را مصرف مي‌كند، اما هنوز نمي‌دانيم بر سر ساقه اين برنج كه مي‌تواند كرم ساقه خوار را از بين ببرد چه مي‌آيد و تاثير آن بر ميكروارگانيسم‌ها و ساير موجودات چه خواهد بود.
وي مي‌گويد: در برنج تراريخته ژني از باكتري “ “Btرا وارد برنج كرده‌اند كه آن را به آفت كرم ساقه خوار مقاوم كرده‌اند.
رييس سازمان حفاظت محيط زيست، همچنين اين نگراني را دارد كه به اكوسيستم خاك و موجودات و نيز حشرات به عنوان چرخه دوم و پرندگاني كه اين حشرات را مي‌خورند به عنوان چرخه سوم و دام و طيور وانسان در چرخه‌هاي لطمه وارد شود.
دكتر”بهزاد قره‌ياضي” متخصص مهندسي ژنتيك وايمني زيستي و مجري طرح توليد برنج تراريخته با گله از سازمان حفاظت محيط زيست مي‌گويد: با توجه به واگذاري مسووليت دبيرخانه شوراي ملي‌ايمني زيستي به اين سازمان، هنوز با وجود گذشت يك سال، تقاضاي مجري برنج تراريخته در اين شورا مطرح نشده است.
با توجه به الحاق ايران به پروتكل ايمني زيستي (كارتاهنا) در بهمن ماه سال ،۸۴مسووليت دبيرخانه ايمني زيستي به سازمان حفاظت محيط زيست داده شد.
۲۵ارديبهشت ماه سال ۸۵موضوع محصولات تراريخته در كميسيون كشاورزي مجلس مطرح شد كه در آن نشست قرار شد “قانون ملي‌ايمني زيستي” تدوين و به صورت لايحه از سوي دولت ارايه شود.
وي مي‌گويد: اساسا چه اقدامي در زمينه توسعه مهندسي ژنتيك و فناوري هاي پيشرفته نظير توليد برنج تراريخته انجام شده است؟
“همچنين بايد پرسيد كه در راستاي حمايت از تحقيقات و مطالعات در خصوص مسايل تغذيه مردم و توليد برنج‌هاي با كيفيت برتر كه بي‌نياز از مصرف سموم شيميايي است، چه حمايتي از پژوهشگران صورت گرفته است؟”
قره‌ياضي درباره اثرات ساقه برنج تراريخته بر ميكروارگانيسم‌ها و ساير موجودات به خبرنگار علمي ايرنا گفت : مقالات متعددي در اين زمينه وجود دارد و گروه ۱۰نفره متخصصان شامل نماينده سه انجمن علمي ايمني زيستي كشور، ژنتيك ايران و بيوتكنولوژي كشور كه اين برنج تراريخته را مورد بررسي دقيق و موشكافانه قرار داده‌اند، وجود هر گونه شائبه و شبهه ايمني در مورد مصرف برنج تراريخته را مردود دانسته‌اند.
وي تصريح كرد: در اين برنج تراريخته از فناوري پيشرفته مبتني بر نوعي پيشبر (پروموترخاص ) استفاده شده كه پروتئين Btفقط در بافت سبز گياه تظاهر پيدا مي‌كند و تا زماني كه ساقه و برگها سبز هستند اين پروتئين وجود دارد، اما در انتهاي سيكل حياتي برنج، اين پروتئين قبل از برداشت برنج به سرعت از بين مي‌رود و هنگام برداشت برنج، كشاورزان آفات روي برنج را مشاهده مي‌كنند كه اين امر از جنبه‌هاي پيشرفته مهندسي اين محصول استراتژيك است.
مجري طرح برنج تراريخته افزود: از سوي ديگر اين پروتئين به سرعت در خاك تجزيه مي‌شود و روي حشرات مفيد هيچگونه اثر سويي ندارد و تنها روي دسته خاصي از آفات پروانه‌يي كه آفت برنج محسوب مي‌شوند اثر سوء دارد و حتي اگر پروتئين خالص Btبه طيور دام‌هاي اهلي پرندگان وحشي و غيره داده شود طبق آزمايش‌ها و گزارش‌هاي مستند هيچ اثر سويي بر روي آنها ندارد.
قره‌ياضي سوال كرد كه آيا سمي كه براي كنترل آفات استفاده مي‌شود اثر سوء ندارد؟ و اگر درباره مهندسي ژنتيك احتمال وقوع يك عارضه ناشناخته‌اي مورد نظر باشد، سووال اين است كه چرا قطعيت وقوع آثار سوء استفاده از سموم شيميايي، مخالفان برنج تراريخته را نگران نمي‌كند؟
وي افزود براي توليد برنج تراريخته حتي يك قطره سم شيميايي حشره‌كش استفاده نمي‌شود. در حالي كه براي توليد برنج‌هاي غير تراريخته ده هاهزار تن سم وارد محيط زيست مي‌شود.
قره‌ياضي گفت: انجمن ايمني زيستي، انجمن بيوتكنولوژي،انجمن ژنتيك و انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات پس از بررسي برنج تراريخته اعلام كردند كه هيچگونه شواهدي مبني بر وجود آثار سوء احتمالي در اين اين نوع برنج مشاهده نشده است.
مهندس قره‌ياضي همچنين خاطرنشان كرد كه هر كدام از بخش‌هاي جامعه متولي مخصوص به خود را دارد كه توسط دانشمندان آن بخش همه مسايل لحاظ مي‌شود و اگر اين عمل عوارض يا آلرژي را به دنبال داشته باشد اعلام مي‌كنند.
وي خاطرنشان كرد كه از سال ۱۳۷۳مسايلي كه از سوي گروه‌هاي مخالف مطرح مي‌شود بررسي شده است و اكنون حدود چهار سال است كه مردم در حال خوردن اين برنج هستند و ايران تنها كشوري است كه اين فناوري را در تمام دنيا انجام مي‌دهد.
مهندس “مريم ملك پور” كارشناس مسوول دفتر ايمني زيستي سازمان حفاظت محيط زيست به خبرنگار ايرنا گفت: متاسفانه هنوز مستندات و نمونه برنج تراريخته براي بررسي‌هاي دقيق تر در اختيار مسوولان سازمان حفاظت محيط زيست قرار نگرفته است.
وي با اشاره به اينكه سازمان محيط زيست مخالف توليد اين محصول نيست، تاكيد كرد: تا زمانيكه سازمان حفاظت محيط زيست از سلامت اين محصول اطمينان حاصل نكند، اين محصول را تاييد نمي‌كند.
وي ادامه داد: هم اكنون پيش‌نويس قانون ايمني زيستي تهيه شده است و پس از تصويب تمام مواد آن در شوراي ملي ايمني زيستي، اين قانون براي تصويب به مجلس خواهد رفت.
وي گفت: با تصويب اين قانون بسياري از ابهامات در مورد توليد محصولات تراريخته و از جمله برنج تراريخته برطرف خواهد شد و توليد اين محصولات به صورت قانوني انجام خواهد گرفت.
ملك پور افزود: براي توليد برنج تراريخته نيازمند قانون ايمني زيستي هستيم تا توليد آن قانوني باشد و از سلامت اين محصول مطمئن باشيم.
* توليد اولين برنج تراريخته جهان در ايران:
در بهار سال ۱۳۸۵يعني يكسال قبل در همين ايام، گزارشي تحت عنوان “بازتاب وسيع توليد اولين برنج تراريخته جهان توسط ايران منتشر شد كه در كشور انعكاس گسترده‌اي داشت.
در اين گزارش كه معاونت پژوهش‌هاي اقتصادي آن را منتشر كرد، “ “Agrifood Awarenessاستراليا اعلام كرد كه ايران رهبريت بيوتكنولوژي برنج جهان را در دست مي‌گيرد”.
همچنين به گزارش “ “ISAAAموسسه خدمات بين‌المللي براي كسب كاربردهاي بيوتكنولوژي، با ادامه توليد تنها برنج تراريخته جهان، ايران همچنان در صدر كشورهاي اسلامي و منطقه قرار دارد.
ISAAAيك موسسه غيرانتفاعي است كه خدمات بيوتكنولوژي كشاورزي در اختيار مردم فقير كشورهاي در حال توسعه قرار مي‌دهد. هدف اين موسسه سهيم كردن ديگران در اين فناوري‌هاي قدرتمند است براي اينكه بتوانند از اين مواهب استفاده كنند و آنان را براي استفاده صحيح و بي‌خطرازاين فناوري راهنمايي كند.
گزارش Agrifood Awarenessو موسسه “ “ISAAAبازتاب وسيعي در بين دستگاه‌هاي مختلف اجرايي و حتي مجلس شوراي اسلامي داشت و مبناي سووال از وزير جهاد كشاورزي قرار گرفت.
* ويژگي‌هاي گياهان تراريخته:
مهندس “بهزاد قره‌ياضي” متخصص مهندسي ژنتيك و ايمني زيستي مجري طرح برنج تراريخته، درباره ويژگي‌هاي اين محصولات مي‌گويد: امروزه گياهان تراريخته در برابر آفات مقاوم هستند و براي صرفه‌جويي در مصرف سموم شيميايي، گزينه مناسبي به شمار مي‌روند.
وي افزود: با كشت گياهان تراريخته، علف‌هاي هرز بهتر كنترل مي‌شود و اثرات بد علف كش‌ها كاهش مي‌يابد. به گفته او مي‌توان با استفاده از اين فناوري نوين، محصولات را نسبت به برخي ويروس‌ها مقاوم كرد و يا ويتامين ها و فلزات مثل آهن و روي موجود در آنها را افزايش داد.
اين متخصص مهندسي ژنتيك و ايمني زيستي مي‌گويد: سرعت رشد ماهي تراريخته ۳۰برابر رشد ماهي غير تراريخته است، گاو تراريخته مقاوم به ورم پستان است و بزهاي تراريخته‌اي كه داروهاي متفاوتي در شير خود توليد مي‌كنند نيز هم اكنون يكي پس از ديگري مجوز توليد دريافت مي‌كنند.
گروه علمي ايرنا در بخش‌هاي بعدي اين گزارش ، ديدگاه‌هاي ساير مقامات مسوول، از جمله وزير بهداشت درمان و آموزش پزشكي ، كارشناسان تغذيه و پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي كشور را درباره توليد برنج تراريخته مخابره خواهد كرد.
گزارش: عليرضا خسروي